अध्याय १५ वा
गोवंश-सुधार
एका श्रोतियाने प्रश्न केला । दुधाचा तर दुष्काळचि पडला ।
कुठलें ताकलोणी सकळांला । गोमातेचें ? ॥१॥
दूध देणारे लबाडी करिती । म्हशीच्या दुधांत पाणी घालती ।
गायीचें म्हणोन विकती । अधिक भाव घेवोनि ॥२॥
कोठे गायी राहिल्या आता ? तुरळक दिसती विकतां वाचतां ।
वधती चपलाजोडयांकरिता । वासरेंहि करोडो ॥३॥
गोपालांचा देश भारत । आला गायीगुरें पूजीत ।
परंतु गायी झाल्या खात । लक्षचि नाही तयांकडे ॥४॥
त्यांतील कांही कसाब घेती । कांही दुसरीकडे नेती ।
उरल्या त्या कचरा असती । गायी सार्‍या ॥५॥
चारापाणी अति महाग । नाही व्यवस्थेसाठी मार्ग ।
मानवचि अर्धपोटी, मग । गायी कैशा पाळाव्या ? ॥६॥
ऐकोनि त्याचें विशद विवरण । म्हणालों तुमचें म्हणणें मान्य ।
परि यांत आपुलाचि संपूर्ण । दोष आहे ॥७॥
भारत कृषिप्रधान देश । शेतीसाठी हवा गोवंश ।
गोरसा इतुका नसे सत्वांश । अन्यत्र शुध्द ॥८॥
म्हणोनि गोवंश सुखी होता । तोंवरि नव्हती दरिद्रता ।
नव्हती ऐसी विपुलता । रोगराईची ॥९॥
गोमय गोमूत्र मिळोनि रात्रंदिस । कायम होता भूमीचा कस ।
पेवें भरती गांवागांवास । धान्याचीं तेव्हा
॥१०॥
भूमि आणि जनावरें । हींच उत्पत्तीचीं कोठारें ।
एकाचीं अनेक होतीं खिल्लारें । जोडधंदा हा घरोघरीं
॥११॥
घरोघरीं दूधदुभतें । अन्नधान्यासि सहायक तें ।
आबालवृध्द राहत होते । सशक्त आणि निरोगी ॥१२॥
म्हणोनि गायीगुरां ’ गोधन ’ । ऐसें सत्य नामाभिधान ।
सुखी होता भारत संपूर्ण । गोवंशा सुखवोनिया ॥१३॥
परि पुढे झालें दुर्लक्ष । कांही भोवला राज्यपक्ष ।
गायी होऊनि बसल्या भक्ष्य । वाढलें दुर्भिक्ष
त्यागुणें ॥१४॥
आपण दुधाळ म्हशीकडे गेलों । चहाकॉफी आदि पिऊं लागलों ।
म्हणोनि गायीसमेत मुकलों । सर्वस्वासि ॥१५॥
प्राणी खावोन एकदा तोषला । तो नित्यासाठी त्यास मुकला ।
मग कुठलें दुभतें, संतान, खतादि त्याला ? ऐसें केलें वेडयापरी ॥१६॥
गायी विकोनि पोट भरलें । मग नित्यासाठी खाईल कुठलें ?
पोट बांधोनि गायीस पोषिलें । त्यासि
लाभलें सौख्य पुढे ॥१७॥
’ गोरक्षणीं स्वरक्षण ’ । ऐसें पूर्वजांचें कथन ।
म्हणोनीच
गायींकरितां प्राण । दिले अनेक शूरांनी ॥१८॥
श्रीकृष्ण आणि शिवशंकर । वसिष्ठ आणि दत्तदिगंबर ।
दिलीप, शिवाजी गोसेवा-तत्पर । संत अपार गोभक्त ॥१९॥
ज्यांनी त्यागिलें सर्वस्वास । करतलीं भिक्षा तरुतलीं वास ।
ऐसे निष्काम गुरुहि गोसेवेस । न विसंबती
कदापि ॥२०॥
गायीच्या शरीरांत सर्व । कल्पिले जे देवीदेव ।
तयांचा हाचि असे भाव । गाय अधिष्ठान देशाचें ॥२१॥
तिच्या शेणाने पिके शेती । शेती देई सुखसंपत्ति ।
म्हणोनिच शेणामाजी लक्ष्मीची वसती । वर्णिली असे
॥२२॥
गोरसाने आरोग्य शरीरीं । मग कोठे राहिला धन्वंतरी ?
सत्वांश मिळतां बुध्दि गोजिरी ।
सरस्वती ही गोदुग्धीं ॥२३॥
उदररोगांचें नाशक । सत्वांश देई गायीचें ताक ।
तुपाने शांत डोळे मस्तक । चंद्रसूर्य जणूं नेत्रीं ॥२४॥
गाय जिवंत आरोग्यधाम । तिचे पुत्र प्रत्यक्ष परिश्रम ।
राष्ट्रसुखाचा मार्ग सुगम । गोसेवेयोगें ॥२५॥
म्हणोनि सकलांचें कर्तव्य आहे । जेणें गोवंश सुधारणा होय ।
ऐसा करावा कांही उपाय । सर्वतोपरीं ॥२६॥
कसाब आपुल्या गांवांतूनि । गायी नेती बघतां नयनीं ।
दु:ख व्हावें सकलांच्या मनीं । परतवाव्या
त्या गायी ॥२७॥
ऐसे दलाल हाकोनि द्यावे । अथवा अन्य कामीं लावावे ।
परोपरीने सुमार्गी वळवावे । घेते-देते सर्वचि ॥२८॥
विकणारासि समजावावें । एवढयाने का श्रीमंती पावे ?
मरे तों घरीं खतमूत घ्यावें । तरी फळे सेवा गायीची ॥२९॥
द्वारीं सकाळीं गाय हंबरली । गोमूत्र देवोनिया उठली ।
म्हणजे समजावी पवित्रता झाली । जागेमाजी ॥३०॥
ज्याचे घरीं शेती आहे । त्याने अवश्यचि पाळावी गाय ।
मळमूत्र सर्व उपयोगी राहे । ऐसी गाय माऊली ती ॥३१॥
गाय माऊली आईसमान । तिची निगा असावी पूर्ण ।
न करावी गोमाशांची खाण । अथवा सांपळा हाडांचा ॥३२॥
घालोनि चारा पेंड चुरी । गाय करावी हत्तीपरी ।
प्रेमें गोंजारोनि घरोघरीं । गाय प्रसन्न ठेवावी ॥३३॥
गांवीं असावा आदर्श सांड । बैल निपजावया धिप्पाड ।
सुंदर होईल शेतीसि जोड । वाहावया बैलांची ॥३४॥
उत्तम गायी सुंदर सांड । पाहतां आनंद वाटे उदंड ।
दूध पिवोनि मुलें प्रचंड । शक्ति दाविती ॥३५॥
तेंचि खरें सात्विक सौंदर्य । मुलें गोंजारिती वत्स गाय ।
दूध पूवोनि राहती तन्मय । खेळींमेळीं ॥३६॥
गोवंशाचें दूध वाढे । तरीच संतान उन्नतीस चढे ।
खाऊं घालोनि लाडू पेढें । उगीच पोटें वाढती ॥३७॥
कृत्रिम दूध-लोणी कांही । गोरसतुल्य ठरणार नाही ।
नाना रोग वाढती देहीं । न कळतां कृत्रिमतेने ॥३८॥
सर्वथैव यंत्रांनीच कांही । शेती सुखकर होणार नाही ।
गांवची संपत्ति गांवीं राही । सुगम तो मार्ग
उत्तम ॥३९॥
यासाठी गायीगुरांची जोपासना । घरोघरीं ठेवावा गोवत्सठाणा ।
प्रसन्न दिसावे पशू नाना । उत्तम लाभावें
दूधदही ॥४०॥
दुधादह्याची योग्य पूर्ति । व्हावी आपुल्या गांवाप्रति ।
घरोघरीं गायीवासरें असती । तेंचि गांव
भाग्यशाली ॥४१॥
जो आपुल्या घरीं गाय न ठेवी । तयासाठी गोरक्षणें असावीं ।
गरीबांची तेथे सोय व्हावी । उत्तम लाभावा गोरस
॥४२॥
कांही ठिकाणीं गोरक्षणें करिती । मरतुकडया गायी जमविती ।
त्यांच्या नांवाने पैसे खाती । गायी
मारती उपवासी ॥४३॥
ऐसें नको गोरक्षण । जें दुखवी मानवी मन ।
राहावी गायी-सांड पाहोन । प्रसन्न जनता सर्वदा ॥४४॥
गोरक्षणें दहीदुधाची सोय व्हावी । लोकीं सुखसंपन्नता यावी ।
कोरडी गोपूजाच न करावी । घरोघरीं अथवा
गांवीं ॥४५॥
उत्तम चारापेंड देऊन । वाढवावें गायींचें वजन ।
आदर्श गायी वळू ठेवोन । उत्तम गोधन वाढवावें ॥४६॥
गांवीं सुंदर गायींचा तांडा । चराया गोचरभूमि उदंडा ।
नदी तळें विहिरीचा आखाडा । भव्य जैसा ॥४७॥
उत्तम ऐसा देवसांड । मुबलक चरावा चारा-बिवड ।
बीजारोपणीं दूधकावड । देती गायी ॥४८॥
हेंचि खरें गोरक्षण । नाहीतरि कसाबभुवन ।
उगीच गायी वाडयांत कोंडून । गोरक्षण का होई ? ॥४९॥
गायीस नसे चराऊ जमीन । तरि मोकळी पाडावी सरकाराकडोन ।
अथवा गांवीं करावी अर्पण । जमीनदारांनी ॥५०॥
गोरक्षणाचा व्हावा अभ्यास । नाना प्रयोग सावकाश ।
कैसे पुढे गेले अन्य देश । ती माहिती द्यावी सर्वां
॥५१॥
गोवंशाच्या रोगनिवारणा । गांवीं ठेवावा दवाखाना ।
लाभ मिळावा सर्वांना । प्रतिबंधकता समजावी ॥५२॥
गांवोगांवीं व्हावी गो-उपासना । गोसेवा गोदुग्धमंदिर स्थापना ।
रुचि लावावी थोरांलहानां । गोदुग्धाची
परोपरीं ॥५३॥
सर्व करावें जें जें करणें । परि सुधारावें सात्विक खाणें ।
त्यावांचोनि सदबुध्दि येणें । कठिणचि वाटे
॥५४॥
सात्विक खाद्यपेयांविण कांही । गांवीं आरोग्य येणार नाही ।
उत्तम शक्ति नसतां देहीं । संपत्तिहि कैची ? ॥५५॥
उत्तम दूध उत्तम सांड । उत्तम शेती उत्तम बिवड ।
उत्तम कामगार प्रचंड । शक्तिशाली ॥५६॥
ऐसें ज्यांनी गांव केलें । तेचि आज प्रतिष्ठा पावले ।
एरव्ही तोरा करोनि मेले । निकामी ते ॥५७॥
निकामियाची व्यर्थ संपत्ति । निकामियाची व्यर्थ शक्ति ।
नाना मार्गे संपोनि अंतीं । दु:ख देई जीवासि
॥५८॥
खूप सत्वमय खावोनि अन्न । मेद घेतला वाढवोन ।
तेथे रोगांची फौज निर्माण । होतसे दु:ख द्यावया ॥५९॥
म्हणोनि केलें पाहिजे काम । आरोग्यदायी कुणी व्यायाम ।
अंगांतोनि निघतां घाम । नष्ट होती रोगजंतु ॥६०॥
व्यायाम आरोग्यदायी मित्र । हें ध्यानीं ठेवावें सूत्र ।
आळस वैरी मानिला सर्वत्र । सर्वतोपरीं ॥६१॥
व्यायामाविण सात्विक भोजन । तेंहि मारी विकारी होऊन ।
व्यायामें होय अग्निदीपन । अन्नपचन सहजचि ॥६२॥
व्यायामें जडत्व जाई दुरी । व्यायामें अंगीं राहे तरतरी ।
रक्तव्यवस्था उत्तम शरीरीं । वाढे विचारीं
सजीवपण ॥६३॥
व्यायामाने सशक्त स्नायु । व्यायामें मानव होय दीर्घायु ।
व्यायामहीना पित्त कफ वायु । जर्जर करिती
अत्यंत ॥६४॥
व्यायामें वाढे प्रतिकारशक्ति । स्वावलंबनाची प्रवृत्ति ।
व्यायामें अंगीं वाढे स्फूर्ति । कार्य
करण्याची ॥६५॥
ऐसा व्यायाम सर्वांकरितां । असे उपयुक्त पाहतां ।
ही नव्हे केवळ एकांगी संथा । पहिलवानांची
॥६६॥
कोणी व्यायामामागेच लागले । ते मल्ल-पहिलवान झाले ।
लोकां दिपवोनि सामर्थ्य दाविलें । देह-शक्तीचें
॥६७॥
त्यांत कोणी बक्षिसासाठी । करिती जीवनाची आटाआटी ।
पैशांसाठीं मारापिटी । करिती कोणी ॥६८॥
देह झिजवावा सेवेस्तव । सत्यमार्गे रक्षावें गांव ।
दुर्बळासि उचलावें हेंचि वैभव । मल्लविद्येचें ॥६९॥
परि इकडे नाही ध्यान । नष्ट करोनिया मिष्टान्न ।
शक्ति खर्चिती दुष्कर्मी पूर्ण । ऐसे व्यायामी कितीतरी
॥७०॥
कोणाच्या भरदार देहावरि । कपडे मुलायम जरतारी ।
आपुल्याच खाद्य खुराकीची करी । सर्वदा चिंता ॥७१॥
गांवसेवेचें काम आलें । तेथे पुढारीपण दिलें ।
तरि तोंडचि त्याचें चाले । स्वयें न करी एकहि ॥७२॥
कपडयास न पडावी वळी । म्हणोनि दुरुनीच सांभाळी ।
कामें करिती माणसें सगळी । परि तो जागचा हालेना ॥७३॥
असेल कुस्तीमाजी बरवा । परि जो प्रसंगीं कामीं न यावा ।
तो मल्ल म्हणोनि गौरवावा । कोणत्या न्यायें ? ॥७४॥
तोचि खरा पहिलवान । जो देह-उन्नति साधूनि पूर्ण ।
सेवेसाठी अर्पितो जीवन । हनुमंतापरी ॥७५॥
नुसतें दंडमोंढे मारणें । कुस्ती जिंकणें, चणे पचविणें ।
थोरालहानांस तंबी देणें । नव्हती लक्षणें व्यायामाचीं ॥७६॥
साधाया सेवेचा उपक्रम । कराया जीवनाचें काम ।
जो शक्ति दे तोच व्यायाम । आवश्यक सर्वां ॥७७॥
व्यायाममंदिरांतचि कांही । व्यायाम होतो ऐसें नाही ।
उत्पादनासि सहायक होई । तो व्यायाम श्रेष्ठ ऐसा
॥७८॥
हाते घेवोनि दंड मारणें । त्याहूनि उत्तम पाणी ओढणें ।
दळणें, फोडणें, जमीन
खोदणें । आरोग्यदायी ॥७९॥
जीवनाचा अमोल वेळ । घालवोनि खेळती तकलादी खेळ ।
त्यापेक्षा परिश्रमाचें फळ । उत्तम सर्वतोपरीं ॥८०॥
दळणकांडणादिकें उत्तम । मिळे आरोग्यकारी व्यायाम ।
देह विशेष राही कार्यक्षम । ऐसा सत्वांशहि लाभे ॥८१॥
वाचेल बरीचशीं संपत्ति । देशांत वाढेल श्रमाची शक्ति ।
सर्व कार्यांचीं होईल पूर्ति । गांवींच या मार्गाने ॥८२॥
होवोनिया लोकसेवा । आरोग्याचा लाभेल मेवा ।
गांवास लाभे सुखाचा ठेवा । अडचण कोठे कशाची ? ॥८३॥
आपुली शेती आपुल्या कष्टें । शेणमूत्रादि घालोनि गोमटे ।
करिता ऐसी आदर्श नेटे । उत्पन्नासी वाण नुरे
॥८४॥
आबालवृध्द नरनारी । यासाठी झटतील घरोघरीं ।
तरि सर्व सुखें संसारीं । लाभतील त्यांना ॥८५॥
लाभेल व्यायामाचें फळ कामामाजींच सकळ ।
निसर्गचि देईल आरोग्यबळ । सर्व लोकां ॥८६॥
वनस्पति आदींचा सहवास । सूर्यकिरणांतील सत्वांश ।
शुध्द हवेंतील श्रम सर्वांस । अमृतापरी लाभदायी ॥८७॥
मग गांव असो की शहर । तेथे रोगांचा न राहे संचार ।
एक-एक व्यक्ति करील आचार । ऐसा जरी ॥८८॥
व्यसनें आळस दुराचार । यांपासोनि राहिला दूर ।
ऐसा एकेक घटक सुंदर । पाहिजे गांवीं ॥८९॥
सदगुण जेथे जेथे दिसती । ते उचलोनि आणावे अनुभवाप्रति ।
यानेच उन्नत होईल व्यक्ति । जीवन सुधारेल
गांवाचें ॥९०॥
जीवन लाभावें उज्जवलतेचें । तरि सर्व कामधाम असावें सोयीचें ।
जें जें कराल तें चालावें साचें ।
त्याच मार्गी ॥९१॥
भोजनस्थानीं निद्रास्थानीं । सभास्थानीं उधोगस्थानीं ।
विशेष प्रसंगीं सहजस्थानीं ।
सदविचारेंचि वर्तावें ॥९२॥
संस्कार आणि शुध्दबुध्दता । आरोग्य आणि पवित्रता ।
यांवरि लक्ष ठेवोनि सात्विकता । बिंबवावी
जीवनीं ॥९३॥
यांकरितां बोललों कांही दिनचर्या । आहारविहारादि कार्या ।
ग्रामस्थांनी अनुभवोनिया । उध्दार करावा जीवनाचा
॥९४॥
ऐसें करावें एकेक कार्य । जेणें गांवीं नांदेल सात्विक सौंदर्य ।
यांतचि स्वर्गीय सुखाचें माधुर्य ।
तुकडया म्हणे ॥९५॥
इतिश्री ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव संमत ।
गोरसव्यायामसेवन कथित । पंधरावा अध्याय
संपूर्ण ॥९६॥
अध्याय१५ वाऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा