अध्याय ३० वा
भजन-प्रभाव
एक श्रोता करी
प्रश्न । भजनीं देवाचें गुणगान ।
त्यासि बनवितां प्रचाराचें साधन । पावित्र्य मग
कैसें उरे ? ॥१॥
भजनासि हें ऐसें
वळण । देवोनि चुकवितां आपण ।
साध्या गोष्टीहि शिकविता त्यांतून । हें तों न
पटे धार्मिकां ॥२॥
याचें ऐकावें
उत्तर । धर्म म्हणजे धारणा सुंदर ।
त्यांत सर्वचि अंगांचा विचार । जीवनाच्या ॥३॥
कलीयुगीं भजन
कीर्तनभक्ति । यामाजीं बोलिली विशेष शक्ति ।
ती नव्हे एकांगी संतउक्ति । केवळ मुक्ति मिळवाया
॥४॥
आमुचें संपूर्णचि
जीवन । सुधारूं शके कीर्तनभजन ।
वेदशास्त्रस्मृति संपूर्ण । याच काजा जन्मल्या
॥५॥
समाजरचना
गांवरचना । विवाहादि संस्कार राज्ययोजना ।
औषधि, शेती, कलादि नाना । वेदस्मृतींत
वर्णिल्या ॥६॥
पुरातन संस्कृत
वेदकाळ । त्यांतूनि जन्मला पुराणकाळ ।
पुढे प्राकृतजना
कळावया सरळ । संत-भजनें अवतरलीं ॥७॥
साधुसंतीं
लिहिलें नामभजन । भावभक्ति हृदयीं धरून ।
बोध कळावया जनतेलागून । सहजासहजीं सर्वचि ॥८॥
कांही
वेदान्तरूपकें कथिलीं । कांही वैराग्यभावें बोलिलीं ।
कांही सलगीचीं
भजनें केलीं । साधुसंतीं विनोदें ॥९॥
कांही रचिलें भजन-भारूड । बहुरूपी, गोंधळी, जोहार, गारूड ।
पाईक, मातंग, गांवगुंड । रूपकें समाज-जीवनाचीं ॥१०॥
कांही केलें
लीला-लाघव । गौळणी, गोपाळ, देवीदेव ।
समाजसुधारणेचा
गौरव । वर्णिला कांही ॥११॥
जैसा प्रसंग आला
सामोरी । तैसींच भजनें केलीं बहुपरी ।
हें कळावया वर्म अपुरी । बुध्दि झाली लोकांची
॥१२॥
वाईट भावना
नाशावया । लोकीं कर्तव्यशीलता यावया ।
समाज सुस्थितींत नांदावया । भजनें केलीं संतांनी
॥१३॥
सौरी विराण्याहि
गाऊनि । लोकांवरि पाडिली मोहिनी ।
बिघडल्या जना
आपुलेंसें करोनि । जागृत केलें समाजा ॥१४॥
गाऊनि नाचूनि
नाना रीतीं । भावभक्ति भरोनि गीतीं ।
त्यांतूनि केली जनजागृति । शहाणें केलें संतांनी
॥१५॥
संत तुकाराम, नामदेव । शेखमहंमद, ज्ञानदेव ।
चैतन्य प्रभु, नानकदेव । जना, मीरा, मुक्ताबाई ॥१६॥
कबीर, तुलसीदास, रामानंद । सूरदास, दादू, ब्रह्मानंद ।
नरसी, देवनाथ, परमानंद । संत झाले असंख्य ॥१७॥
ऐसे कितीतरी संत
झाले । ज्यांनी अभंग-भजनादि कथिले ।
कित्येक जन उध्दरोनि गेले । नामभजनें तयांच्या
॥१८॥
ज्यांची ऐकतां
भजन-वाणी । जाय गगनमंडळ भेदोनि ।
झाले, आहेत, होतील अजूनि । संत-सज्जन यापरी
॥१९॥
म्हणोनि बोलिले
सकळ लोकां । ’ भजन-मार्ग सोडूं नका ’ ।
परि भजनीं
तारतम्य शिका । म्हणायाचें हेंचि असे ॥२०॥
राम झाले कृष्ण
झाले । संत, पुढारी, सर्वचि झाले ।
परि आज काय पाहिजे केलें । हेंचि कथिलें तयांनी
॥२१॥
जगाची नित्य
बदलती गति । आज कोणती उद्या कोणती ।
कोणते बोल कोणाप्रति । सांगावे कधी कळावें हें
॥२२॥
मुडदा स्मशानीं
चालला । तेथे काय करावें शृंगाररसाला ?
पाहिजे वैराग्यभाव वाढविला । भजनमार्गे ॥२३॥
भजनी
लग्नकार्यासि बोलाविला । त्याने स्मशानींचा रस वर्णिला ।
लोक म्हणतील काढा
याला । काय बरळतो या स्थानीं ? ॥२४॥
तैसेंचि देवुळीं
केलें भजन । गायिलें स्त्रीसौंदर्य शृंगारपूर्ण ।
जन पाहतील हसून ।
वेडयापरी समजोनिया ॥२५॥
रणांगणीं भजनी
नेला । वीरांस म्हणे सोडा शत्रूला ।
काय करितां
मिथ्या गलबला । ऐसें बोलिल्या कोण ऐके ? ॥२६॥
हें सर्व जयाने जाणावें
। तेणेंचि भजनभाव वर्णावे ।
शहाणे करूनि
सोडावे । भोळेजन सर्व ॥२७॥
समाज झाला
रूढिबध्द । तेथे सांगावे सिध्दांत शुध्द ।
समाजकार्याहि करावें विशद । वेळ पडेल त्यापरी
॥२८॥
प्रसंग पाहोनि
उपदेशावें । सत्य तत्त्व तें न सोडावें ।
सत्यचि गोड करोनि सांगावें । वेळकाळादि पाहोनि
॥२९॥
ऐसेंचि समजोनि
संतजनें । केले ग्रंथ गीतें भजनें ।
तैसेंचि आज पाहिजे नव्याने । वर्णिलें सारें
॥३०॥
सर्व पंथांचा
समन्वय । सर्व जातींचा मेळ होय ।
ऐशाचि भजनांनी लागेल सोय । आमुच्या गांवाची ॥३१॥
हें जरी मागे
संतांनी कथिलें । परि आज पाहिजे पुढे वर्णिलें ।
वर्णन करणारेच भ्रमांत पडले । मग ते मेले जनलोक
॥३२॥
कोणी
ब्रह्मज्ञानाचीं भजनें गाती । अर्थाविणेच वाचती म्हणती ।
उगीच दंभ अंगीं
आणती । आपण ज्ञानी म्हणोनिया ॥३३॥
घेऊनि संतांचें
पाठांतर । आपणचि बनती महात्मा सुंदर ।
निभवाया पोटाचा व्यवहार । आयुष्यभरी ॥३४॥
कोणी गौळणींत
रंगोनि नाचती । वेष धरोनि दंढार करिती ।
अर्थ सोडोनि मजा
मारिती । विषयांधभावें ॥३५॥
ऐसी ऐकतां
कृष्णलीला । जनमनीं भाव वेगळा झाला ।
वाटे हा तमाशाचि बनविला । देवादिकांचा ॥३६॥
कोणी रागरागिणी
गाती । शब्द तोडोनि अर्थाची माती ।
पाहिजे तसे बनवोनि घेती । शब्द भजनाचे ॥३७॥
कोणी पाठांतर खूप
करिती । ताल-बेताल करोनि गाती ।
चीड येते ऐकतां चित्तीं । अर्थ अनर्थ सगळाचि
॥३८॥
कांही गाती अति
सुंदर । ताल कुशल आलाप मधुर ।
तेथे अर्थाचा नसे अंकुर । भजनभाव जागेना ॥३९॥
कोणी भजन करावया
आधी । गांजा-तंबाकूची पाहती संधि ।
चहाप्रसादाविण न होई गर्दी । भजनकर्यांची ॥४०॥
कांही म्हणती
आमुचें भजन वेगळें । तें तुम्हांसि कैसें कळे ?
त्यासि पाहिजे गुरुदेव-हस्तकमळें । डोक्यावरि ॥४१॥
कांही
सांप्रदायिक भजनी असती । ते आपुलीच शेखी मिरविती ।
माळ-तंदुरीसाठी भांडती । शत्रु जैसे जन्मांतरीचे
॥४२॥
कांही खंजरीसाठी
रागें भरती । कांही स्पर्धेने पुढे येती ।
परि समाधान नाही
चित्तीं । तिळभरी कोणाचिया ॥४३॥
कांही म्हणती
दुसर्या संताचें । भजन नका बोलूं मंडपीं आमुचे ।
आमुचें भजन संप्रदायाचें । आमुच्याच साठी ॥४४॥
मित्रहो ! आता
ऐसें करणें । सोडोनि द्यावें जीवेंप्राणें ।
कोणत्याहि संतांचीं सदवचनें । म्हणावीं प्रेम
धरोनि ॥४५॥
ज्या भजनाचा अर्थ
न कळे । तें भजन न म्हणावें आपुल्या बळें ।
ज्याने समाजांत
परिणाम सगळे । व्यर्थ होती ॥४६॥
भजनें करावी
गांव-जागृति । हृदयजागृति कार्यजागृति ।
सर्वांनी लागावें सत्कर्माप्रति । ऐसें लोकां
सांगावें ॥४७॥
भजन म्हणणाराचि
आळसी । काय सांगेल जनतेसि ?
करोनि घेईल आपुली हसी । ऐसें कोणा न करावें ॥४८॥
जें जें करावें
तें समजोनि । पाऊल न टाकावें विचारावांचोनि ।
विचारचि नेतो मोक्षभुवनीं । ऐसी साक्ष थोरांची
॥४९॥
विचाराविण
देवभक्ति केली । तेथेहि दिसे फजीती झाली ।
लोक म्हणती लोभें
फैलाविली । देवपूजा दांभिकाने ॥५०॥
रात्रभरि केलें
भजन । पडला खाटलीं बिमार होऊन ।
मग कोठलें नामस्मरण । ’ अरे बापा ’ ओरडतो ॥५१॥
अभ्यासावांचूनि
उपास केला । दोनदिवसां पित्तवात उमळला ।
मग सहा महिने
खातचि गेला । दवापाणी मोसंबी ॥५२॥
ऐसें कासयासि
करावें ? तारतम्य सोडोनि द्यावें ।
मग तो भोग भोगीत राहावें । आयुष्यभरि ? ॥५३॥
मनुष्याने बुध्दि
वापरावी । अनुभवियाची सल्ला घ्यावी ।
अति सर्वत्रचि
वर्जावी । अभ्यासें करावी आत्मोन्नति ॥५४॥
समाजीं जेणें
हानि घडे । तें सुधारावयाचे पोवाडे ।
वाजवावे संतांचे
चौघडे । विचाराने गर्जोनि ॥५५॥
त्यांचेहि करूं
अनंत प्रकार । रुचिभेदाचा जाणूनि व्यवहार ।
परि मूळचे
सिध्दान्त थोर । सोडूं नेदूं कोणासि ॥५६॥
आधुनिक बसवूं
चाली । जेणें लक्ष वेधेल आसुच्या बोलीं ।
परि दाखवूं संतांनी केली । तेचि वाणी या काळीं
॥५७॥
भजनांचे असोत
अनंत प्रकार । मागचे पुढचे कांही विचार ।
परि संतांचें काव्य अति थोर । उमटोनि निघे
बाहेरी ॥५८॥
परि संतांचीं
भजनें दुकान थोर । तेथे अमोलिक वस्तु अपार ।
त्यांतूनि निवडोनि सारासार । देऊं पात्र पाहोनि
॥५९॥
संतभजनीं
देवभक्तीच नाही । जीवनाचे सर्व दृष्टान्तहि ।
प्रसंगीं शिव्या
देवोनीहि । समजाविलें त्यांनी ॥६०॥
मीराबाईचीं
प्रेमभजनें । सूरदासाचीं लीलाकवनें ।
तैसींच
गोस्वामींचीं जीवनदर्शनें । उपदेशगाणें कबीराचें ॥६१॥
तें सर्वचि प्रिय
देवा । जेणें घडे जीवांची सेवा ।
हें जाणोनि समाज
जागवावा । भजनप्रकारें या काळीं ॥६२॥
कांहींनी
राममंत्र सांगितला । त्यांतूनि समाज जागविला ।
कांहींनी दत्तमंत्र शिकविला । लोक केले सेवाभावी ॥६३॥
कृष्णरंगीं रंगली
मीरा । राज्यवैभव वाटे कचरा ।
छंद लागला
घराघरां । तिच्या प्रभावें भक्तीचा ॥६४॥
चैतन्याची
गर्जतां वाणी । अनिष्ट रूढया गेल्या पळोनि ।
पावन झाली
श्रीकृष्ण-भजनीं । बंगालभूमि त्याकाळीं ॥६५॥
कबीर, नानकदेवादिकांनी । भजनें केलीं विदेशीं फिरूनि ।
विवेकानंद-रामतीर्थांनी । केलें प्रभावित जग जैसें ॥६६॥
ऐसे अनेक मार्गी
झाले । परि ते आज अपुरेच पडले ।
देशापुरतेहि नाही
व्यापले । समाजा सुमार्गी लावाया ॥६७॥
त्यांची पडली आज
उणी । मानव राहिले मागासल्यापणीं ।
याची कराया भरपाई
अजूनि । प्रचारक पाहिजे सेवाभावी ॥६८॥
तोचि उत्तम
प्रचारक । ओळखे वेळप्रसंग सम्यक ।
मार्ग सांगतो
लायक । लोकां हांक देवोनिया ॥६९॥
म्हणे आमुचें
कांही नव्हे । संतीं कथिलें जैसें बरवें ।
तेंचि विशद करोनि सांगावें । हाचि धर्म
भजनियांचा ॥७०॥
भजनासनीं भजनी
बैसला । जनलोकांच्या दृष्टीस आला ।
पाहती लोक सदभावें त्याला । गंभीर दिसला पाहिजे
तो ॥७१॥
साधी राहणी
सात्विक लेणीं । विनम्र हावभाव-निशाणी ।
शुध्द बोल प्रेमळ वाणी । पाहिजे भजनी लोकांची
॥७२॥
कपाळावरि आठया
पडल्या । वेडयावाकडया बाहुल्या फिरल्या ।
हेकडें तोंड
मुद्रा फाकल्या । ऐसें कधी न व्हावें ॥७३॥
मनांत असावा
नितांत आदर । वृत्तींत असावा भाविक गहिवर ।
रोमांच उठावेत अंगावर । भजनियाच्या ॥७४॥
असावी कोमल रसाळ
वाणी । उच्चारितां जावी हृदय भेदोनि ।
जागृत व्हावे ऐकतांच प्राणी । लागावे ध्यानीं
सुजनांच्या ॥७५॥
भजनें म्हणावीं
सरळ सात्विक । गोड आवाज ओजस्वी रसिक ।
तालबध्द मधुर नि:शंक । अर्थपूर्ण निर्भयपणें
॥७६॥
ऐशाचि पावन
प्रचारासाठी । संतीं केली आटाआटी ।
जना कळावी ओठाओठीं । भाषा त्यांची म्हणोनि ॥७७॥
आमुचा देशचि
भाविकभक्त । त्याचा विश्वास भजनासक्त ।
देवधर्म
म्हणतांचि चढतें रक्त । अंगीं त्याच्या ॥७८॥
हिरण्यकश्यपूसि
नामाची चीड । परि नारदाचिया भजनीं ओढ ।
ऐसेंच आहे भजनाचें गूढ । नागहि होई शांत तेथे
॥७९॥
म्हणोनि भजनाचें
महत्त्व । भाषणासि येतें गौणत्व ।
हें समजोनि संतांनी तत्त्व । भजन केलें प्रेमाने ॥८०॥
भाषणांत भरलें
समाजकारण । धर्मकारण राजकारण ।
लोककारण
विज्ञानकारण । रुक्ष वाटे तें सर्वां ॥८१॥
लोक समजती भजनाची
भावना । अर्थ सांगतां सुगंध सुवर्णा ।
चमत्कारें बदलावा
जमाना । तैसें होतें भजनाने ॥८२॥
भजनाची वाजली
खंजरी । थाप पडली मृदंगावरि ।
झाली जनता वेडीबावरी । ऐकावया भजनासि ॥८३॥
लोक पाहती
चातकावाणी । कधी निघेल दुसरी वाणी ।
ऐसा समाज जातां
मोहूनि । गांव होई जागृत ॥८४॥
आपुल्या गांवीं
व्हावें भजन । जेणें जागृत होती वृध्द-तरुण ।
स्त्रियामुली सकळ सज्जन । कार्य करिती ग्रामाचें
॥८५॥
प्रत्येकाच्या
तोंडीं गीतें । ’ आपुलें गांवचि सुधारूं पुरतें ।
हेंचि सांगितलें भगवंतें । ग्रंथामाजीं ’ म्हणती सारे ॥८६॥
गुराखी ढोरकी
शेत-मजूर । दुकानदार शिंपी सुतार लोहार ।
दळणीं कांडणीं
घरोघर । गाती भजनें उल्हासें ॥८७॥
म्हणती ’ या रे सगळयांनो ! या । एकेक काम
हातीं घ्या ।
गांवची सुधारणा करूंया । आपुल्यापरीं ’ ॥८८॥
हेचि स्फूर्ति
जागवाया संतीं । केली भजनमालिकेची प्रगति ।
समाधान लाभावया लोकांप्रति । सेवागुणें
सुसंस्कारें ॥८९॥
आज सेवेची नोकरी
झाली । भजनावरीच जिंदगी चालविली ।
याने साधनांची
किंमतचि उडाली । जाहला तो पोटधर्म ॥९०॥
वीणा चिपळया
झाल्या भिकारी । पोटास्तव फिरती दारोदारीं ।
त्या मागची संत-तपस्या सारी । लुप्त झाली वाटे
जणूं ॥९१॥
यासि फिरूनि
दुरुस्त करावें । सुसंस्कारें लोक भरावे ।
घरोघरीं रोपटें
पेरावें । सेवावृत्तीचें ॥९२॥
एक सेवक सेवेसि
लागला । हजारो लोकांसि मार्ग दिसला ।
मानवजातीचा पांग फेडला । ऐसें व्हावें निश्चयें
॥९३॥
हनुमंत जेव्हा भावनेने
चेतला । राममंत्र घेवोनि निघाला ।
कार्य सिध्दचि करोनि आला । उल्हासें श्रीरामाचें
॥९४॥
तैसेंचि आपण आज
करावें । भजनादि साधनां सुधारावें ।
गांवोगांवींच्या लोकीं भरावें । बंधुप्रेम
त्याद्वारें ॥९५॥
सर्वांभूतीं
प्रेमभाव । यांतूनचि सेवेचा उदभव ।
चारित्र्याचा
वाढे गौरव । संस्कार होतां भजनांचे ॥९६॥
भजनांची चालतां
परंपरा । जना मिळे सत्प्रवृत्तींचा झरा ।
लोकशिक्षणाचा
यापरी दुसरा । उपाय नाही सात्विक ॥९७॥
म्हणोनि विनवितों
गांवकर्यांनो ! तरुण मुलांनो ! वृध्दजनांनो !
सगळेचि प्रेमळ गीतें म्हणो । करा ऐसा प्रचार
॥९८॥
वाणी रंगूं द्या
हरिनामाची । चटक लागूं द्या सत्कर्मांची ।
चीड येऊं द्या दुर्व्यसनांची । सर्व जना या
द्वारें ॥९९॥
जतन करा
गांवसंस्कृति । होऊं द्या भजनें जनजागृति ।
जनता-विद्यापीठ
हें निश्चिती । तुकडया म्हणे ॥१००॥
इतिश्री
ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव संमत ।
भजनसाधना ग्रामहितार्थ । तिसावा अध्याय संपूर्ण
॥१०१॥
अध्याय३०वाऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा