अध्याय २६ वा
मूर्ति-उपासना
ईश्वर
सर्वांठायीं व्यापला । तो पंथीं नाही विभागला ।
मग उणें-अधिक कोणाला । कां म्हणावें ? ॥१॥
ऐसें ऐकोनि निरूपण
। एक श्रोता करी प्रश्न ।
देव विशाल व्यापक पूर्ण । मग कां समर्थन
मूर्तीचें ? ॥२॥
असो कोणाहि
धर्माची खूण । परि मूर्ति मानवांनी केली निर्माण ।
तिथे कोठलें
देवपण ? तिचें पूजन कशाला ? ॥३॥
देव कुणाची पूजा
नेघे । त्यास नको हें वाउगें ।
स्वयें बोलला भक्तासंगें । ’ मज हवें शुध्द प्रेम ’ ॥४॥
याचें ऐकावें
उत्तर । प्रेम निर्मावें एका मूर्तीवर ।
तेंचि क्रमाने करावें विश्वाकार । हाच हेतु
पूजनाचा ॥५॥
देवाची
स्मरणमूर्ति बघतां । त्याचें जीवनकार्य ध्यानीं आणतां ।
शक्ति येते मनासि तत्त्वता । मानसिक संयोगें ॥६॥
मनासि लावावया
चिंतन । लागावया मार्गाचें आकर्षण ।
नेमिलें असे
प्रतिमापूजन । साधुसंतीं ॥७॥
मनास पाहिजे
कांही आधार । म्हणोनि आरंभीं मानिले साकार ।
देवें व्यापिलें
चराचर । तेथे मूर्ति तद्रुपचि ॥८॥
परि जो
सिध्दान्ताचा पुरस्कर्ता झाला । त्यासहि जन देव बोलला ।
त्याचीहि प्रतिमा
पूजूं लागला । भोळेपणाने ॥९॥
जरी पूजिली
व्यक्तिमूर्ति । तरी चुकलें मी न म्हणे चित्तीं ।
परि सिध्दांत
वाउगे राखिती । हें तों आहे अज्ञानपण ॥१०॥
सुखासाठी आखिली
दिशा । रेखिला घराचा नकाशा ।
परि लाभली शेवटीं
निराशा । नकाशाचि राखतां ॥११॥
घर राहाया नाही
मिळालें । नकाशे नकाशेच राहिले ।
तेणें समाधान भंगलें । जाणीव होतां पुढे पुढे
॥१२॥
तैसेंचि झालें
मूर्तिपूजेचें । जे जे पंथ दिसती आजचे ।
तेथील साधक मूर्तिपूजेपुढचें । कांहीच नेणे ॥१३॥
तो मूर्ति धरोनीच
बसला । मूर्खचि समजतो पुढचियाला ।
म्हणतो भ्रष्टाचार झाला । मूर्तिपूजेवांचोनि
॥१४॥
त्यासि कळला नाही
धर्म । मूर्तिपूजेचें काय वर्म ।
उगीच वाढवूनि
घेतला भ्रम । बिचार्याने अंतरीं ॥१५॥
घरीं देवाचा
कट्टर पुजारी । असत्य करीत असे बाजारीं ।
व्यवहार करितां झाला वैरी । ज्याचा त्याचा ॥१६॥
देवळामाजीं कान
घरी । नाक धरोनि प्राणायाम करी ।
बाहेर येतां शिवी
दे, कावरी । ज्यासि त्यासि ॥१७॥
देवाद्वारीं हवन
करी । बाहेर भिकार्यासि मारी ।
पोटा न दे चूनभाकरी । उपाशीयाच्या कधीहि ॥१८॥
आमचा देव सत्यचि
बोले । परि आम्हीं पाहिजे खोटें केलें ।
ऐसें असोनि भक्त झाले । म्हणती आम्ही ॥१९॥
स्वयें म्हणवी
रामभक्त । नाही एकपत्नीव्रत ।
नित्य पूजितो
हनुमंत । व्यसनें झाला प्रेताऐसा ॥२०॥
देव दुर्जनासि
संहारी । कष्ट करितो भक्तांघरीं ।
भक्त बघा हा व्यभिचारी । आळसे घरीं झोपतसे ॥२१॥
देव म्हणे ’ मी सर्वत्र । दीनरंक माझे पुत्र ’ ।
उपासक त्यांसि
दिवसरात्र । पिळोनि चैन भोगितसे ॥२२॥
’ प्रभु आमुचा पतितपावन ’ । म्हणोनि कंठरवें करी गायन ।
मानवासि अस्पृश्य हीन । मानून डौल मिरवितो ॥२३॥
देवाचिया
मूर्तीसाठी । सोने हिरे बैसवी मुकुटीं ।
न दे श्रमिकासि लंगोटी । मंदिर बांधतां मेला तरी
॥२४॥
कसलें हें
देवपूजन ? मूर्तिपूजेचें विडंबन ।
केवढें शिरलें आहे अज्ञान । आपणांमाजीं ! ॥२५॥
देवळामाजीं करी
भजन । बाहेर येतां खोटें भाषण ।
ऐशा पुजार्या पुसेल कोण ? सांगा तरी ॥२६॥
म्हणोनि हें वाईट
विसरावें । पूजेने पूज्यासि ओळखीत जावें ।
अभ्यासाने पाऊल टाकावें । पुढे पुढे ॥२७॥
जैसी ज्याची
भावना । त्याने तैसीच मानावी देवता मनां ।
परि न चुकावी उपासना । सत्कर्मांची ॥२८॥
मूर्तिपूजेचा
अर्थ एक । आपण मूर्तीच व्हावें सम्यक ।
म्हणजे करावी तैसी वागणूक । अभ्यासाने ॥२९॥
जयाची मूर्ति
उपासावी । तयाची चरित्रकथा वाचावी ।
पुढे कामेंहि
करीत जावीं । आपणहि तैसीं ॥३०॥
काय केलें माझिया
देवें । मजसी मुळीच नाही ठावें ।
फक्त मूर्तीच धरोनि बसावें । हें वेडेपणाचें
॥३१॥
ऐसी असावी उपासना
। उपासनीं वाढवावें कर्तव्यगुणा ।
कर्तव्यपूर्तीने मोठेपणा । अंगीं घ्यावा मिळवोनि
॥३२॥
संकटें येतां
कार्यामाझारीं । चिंतनीं घ्यावें चारित्र्य अंतरीं ।
अभ्यासाचें तेज वृत्तीवरि । वाढवावें सर्वकाळ
॥३३॥
चुकलिया संतां
विचारावें । पुढे कार्य करावयासि धजावें ।
आपुल्या परीने
सुख देत जावें । जीवांलागीं
॥३४॥
यासाठीच
मूर्तिस्थापना । ठायींठायीं केली जाणा ।
आठवण राहावी साधकांना । म्हणोनिया ॥३५॥
पदोपदीं हो
पवित्र वृत्ति । म्हणोनि स्थळोस्थळीं स्थापिली मूर्ति ।
वृक्षपशुपक्षी ठरविल्या विभूति । सदभावासाठी
॥३६॥
मनोभावें
मूर्तीसि पुजावें । श्रवण, कथन, स्मरणादि करावें ।
मूर्तीप्रमाणे सत्कर्म घडावें । आपुलिया अंगें
॥३७॥
सर्व सोडोनि
भिन्न भावना । हृदयीं धरावी उपसना ।
जेणें प्रसन्नता येई मना । तेंचि उत्तम समजावें
॥३८॥
मन जेथे समाधान
पावे । तेथूनि शक्तीचें तेज घ्यावें ।
मग कार्यासि लागावें । सदगुणी ऐशा ॥३९॥
सदभावें करावें
पूजन । विनम्र करोनिया देहमन ।
निर्मळ असावें वातावरण । ध्यान धराया देवाचें
॥४०॥
येथे मानसिक
पूजेचेंच महत्त्व । विचारसामर्थ्य हें मूलतत्त्व ।
तेणेंचि पावे ईश्वरत्व । जीवालागी प्रयत्नें
॥४१॥
जीवासि मूळतत्त्व
कळावें । सर्वांभूतीं आत्मरूप समजावें ।
ऐसेचि पूजनाचे गोडवे । वर्णिले संतीं ॥४२॥
संतीं बोलिलें
हरिनांम घ्यावें । हेंहि वाटे साधन बरवें ।
परि अर्थ समजोनि
जपावें । तरीच सार्थक जीवाचें ॥४३॥
नाम ईश्वराची
शब्दमूर्ति । ’ मुखीं नाम हातीं मोक्ष ’ म्हणती ।
यज्ञाहूनि थोर जपावी महती । ठाऊक हें सर्वां
॥४४॥
परि कासयासि
जपावें नाम । साधावयाचें तें कोण काम ।
या ध्येज्ञानावांचोनि सर्व कर्म । निरर्थक ॥४५॥
कितीतरी जन नाम
घेती । माळा-मणी ओढीत राहती ।
परि क्षणहि
त्यांची मति । रामीं न रंगे ॥४६॥
मुखें नाम
उच्चारिती । व्यवहार अधोगामी करिती ।
पापें करोनि शपथ घेती । देवधर्मांची ॥४७॥
कसलें हें नाम
जपणें ? स्वार्थें विश्वासघात करणें ।
आशातृष्णा न सोडणें । इंद्रियविषायांची ॥४८॥
येथे तारतम्यचि
पाहिजे । नामजपीं व्रतस्थ होइजे ।
तरी जीवास
सुखाचें साजे । स्थान जीवनीं ॥४९॥
मुखीं नामाचें
चिंतन । हातीं सेवाकर्य पूर्ण ।
करील चारित्र्य संपादन । तोचि भक्त ॥५०॥
नामें शक्ति येते
अंगीं । संकटें निवारण्याची प्रसंगीं
। परि पुरुषार्थ
असावा जंगी । तरीच फळे ॥५१॥
दुराचार
सज्जन-विरोध । ऐसे दोष आणिती बाध ।
काया-वाचा-मनें टाळिले अपराध । तरीच फळे ॥५२॥
मग तें नाम
मंदिरीं जपावें । अथवा शेतीमाजीं घ्यावें ।
चालतां बोलतांहि
गावें । तरी तो यज्ञ ॥५३॥
मुख्य नामाचें
अधिष्ठान । कर्तव्य करावें संपादन ।
हेंचि साधावया
संतजन । नामजप सांगती ॥५४॥
जे पुरुषार्थ
सोडोनि जपती नाम । त्यांसि कैसा पावेल आराम ?
हें तों झालें आंधळें काम । देवाद्वारीं ॥५५॥
आमुचा राम कामें
करी । आम्ही मागावी भाकरी ।
होवोनि फिरावें भिकारी । ही भक्ति कैची ? ॥५६॥
रामें असुरांसि
मर्दावें । आम्हीं पूजापात्र अवलंबावें ।
निर्बल होवोनि
शरण जावें । ही भक्ति कैची ? ॥५७॥
भक्त म्हणजे
विभक्त नव्हे । एकरूपचि होवोनि जावें ।
देवें लोकांचें दु:ख हरावें । आम्हीं का करावें
देवदेव ? ॥५८॥
ऐसा जप जयाने
केला । तो शेवटीं मूर्खचि राहिला ।
बोल देवोनिया देवाला । काय होतें ? ॥५९॥
पापक्षालनासि नाम
घ्यावें । पुढती पाप करीतचि जावें ।
ऐसें कोण वदलें बरवें । सांगा मज ॥६०॥
ऐसी आहे ज्यांची
स्थिति । त्यांसि नामजपी म्हणती ।
मी म्हणेन कलंक लाविती । नामादिकासि ते ॥६१॥
याहूनि न जपे तो
पुरवला । उत्तम राहणी ठेवी जो भला ।
दु:ख न देईच कोणाला । कोण्या प्रसंगीं ॥६२॥
व्यवहार करीतसे
कष्टून । जोडोनिया उद्योगें धन ।
सदा राहतो प्रसन्न । खेळींमेळीं प्रेमभावें ॥६३॥
असेल तें गरजूंना
देणें । कोणा उत्तम-वाईट न म्हणे ।
आपणा ऐसें
सर्वांचें जाणे । सुखदु:ख सज्जन ॥६४॥
हेंचि
शिकावयासाठी । नामजप सांगितला उठाउठी ।
सदा राहणी गोमटी । प्रेमळपणाची सर्वांशीं ॥६५॥
प्रथम नाम दुजें
चिंतन । तिजें निश्चयीं लावावें मन ।
मग होवोनि
सत्कार्यप्रवण । समाजसेवा साधावी ॥६६॥
ऐसें सत्कर्म जरी
नाचरवें । सदगुण विसरोनि नामचि गावें ।
तरी तें पूर्णतेस न पावे । आत्मोन्नतीच्या ॥६७॥
म्हणोनि
संतांचिया वचना । निरीक्षोनि ठेवावी धारणा ।
तरीच ग्रंथीं
कथिल्या त्या खुणा । पावती रामनामाच्या ॥६८॥
देव बोलला ’ कामें करा । निर्भय होवोनि
देशीं विचरा ’ ।
सकळ देवाचाचि पसारा । सेवाभाव साधा ॥६९॥
जनता ज्याला
देवरूप कळली । त्याचीच भक्ति देवा पावली ।
साक्षात्कारें वृत्ति वळली । विश्वात्मभावीं
॥७०॥
तें साधाया
बोलिलें नाम । लाभावया जीवास आराम ।
तुटावया अज्ञानभ्रम । दु:खमूळ जो ॥७१॥
आपण तरूनि जग
तारावें । शक्तियुक्तीने विश्व भरावें ।
नामें लोकांसि जागवावें । ऐसा आदेश संतांचा ॥७२॥
संतमुकुटमणि
तुकाराम । त्यांनी अभंग कथिले अति सुगम ।
मार्ग केला व्यवहारक्षम । भोळयाभाळया जनांसाठी
॥७३॥
अत्यंत साधी
गर्जली वाणी । गेली वेदादिकांस भेदोनि ।
भ्रमचि निवारिला तत्क्षणीं । अज्ञानी जडजीवांचा
॥७४॥
हजारो मुखांतूनि
गरजला । ’ वेदान्त आम्हांसीच कळला ’ । ’
ज्याने पंढरीराज वंदिला । सर्व पावला शास्त्रगुह्य ’ ॥७५॥
म्हणे ’ नको ब्रह्मज्ञानादि भाव ।
आत्मस्थितीचा गौरव ।
आम्ही भक्त तूं
चहूकडे देव । ऐसें करी आम्हांसि ’ ॥७६॥
’ कोठोनि आणावी विद्वत्ता ? सेवेंचें काम आमुच्या हातां ।
नाम गाऊं कष्ट
करितां । पंढरीनाथा पावाया ’ ॥७७॥
प्रभूने ऐकिली
त्यांची सेवा । संकटीं आला ऐकोनि धांवा ।
त्यांच्या शब्देंहि लोक तरावा । ऐसा केला
चमत्कार ॥७८॥
ऐसे झाले संत
अनेक । मूर्तिभक्त बहु नामधारक ।
जे सेव्यचि झाले असोनि सेवक । हनुमंतापरी ॥७९॥
सर्वचि पंथांचे
भक्तिप्रकार । तत्त्व साधतां असती सार ।
हा आचरोनि दाविला समन्वय सुंदर । रामकृष्ण
परमहंसें ॥८०॥
नाम जपोनि मूर्ति
पूजितां । देवचि झाले देवा भजतां ।
पूजूं लागले विश्वा समस्ता । स्त्रीपुरुष-भेद
विसरोनि ॥८१॥
मूर्तिपूजा जपतप
कांही । तत्त्व साधतां बाधक नाही ।
हें सिध्दचि
केलें अनुभवें पाही । संतजनांनी ॥८२॥
उत्तम भाकरी
करितां यावी । म्हणोनि मुलीने मातीची करावी ।
तैसी अमूर्त
देवाचा मार्ग दावी । मूर्तिपूजा ही ॥८३॥
देव आहे मूळचा
अंतरीं । त्याची साधना करावी लागे बाहेरी ।
ओळख पटतां
विचारें पुरी । भिन्नपणा राहीना ॥८४॥
सत्कर्मांचें
ज्ञान झालें । सत्कर्म करणें अंगीं आलें ।
मूर्तिपूजेचें
साधन संपलें । साधकाचें ॥८५॥
राहिलें जीवनांत
तैसे वागणें । देव भजतां देवचि होणें ।
देव होण्याचीं कारणें । अनुभवोनिया ॥८६॥
माझा देव दयावंत
। पुरवी हीनदीनांचे मनोगत ।
मजसी पाहिजे निष्ठावंत । तेंचि केलें ॥८७॥
ऐसा जप जाले
अंतरीं । हातीं व्यवस्थेची चाकरी ।
लागला रंग याचिपरीं । अहोरात्रीं देहाला ॥८८॥
आता परोपकारचि
उरला । देव अंतरी-बाहेरी भरला ।
पाहणेंचि नाही
दुसर्या कोणाला । कोणे ठायीं ॥८९॥
विसरोनि गेले
व्यक्तिपण । झाले कार्यरूपचि आपण ।
ऐसें होतां देवपण
। अंगीं आलें धांवोनि ॥९०॥
नाना विरोधकांस
तोंड दिलें । नाना कष्ट सहन केले ।
शेवटी सर्वांनी ठरविलें । हेंचि खरें म्हणोनि
॥९१॥
पूर्वी मूर्तीस
शृंगार करी । तैसेंचि मानवांसि शृंगारी । ’
कष्ट नसो कोण
तिळभरी । गांवीं माझ्या ’ म्हणोनि ॥९२॥
हीच खरी देवपूजा
। याविण नाही मार्ग दुजा ।
संतदेव बोलिले
माझ्या । हृदयामाजीं येवोनि ॥९३॥
देव जैसा जैसा
आकळला । तैसा देह-अंहकार मावळला ।
लवणकण सागरीं मिळाला । सागर झाला एकत्वें ॥९४॥
यापरी पुढची आहे
पायरी । जैसी वृत्ति धरोनि चढाल वरी ।
तैसा जीव ब्रह्म होवोनि अंतरीं । अनुभव घेई
आपणचि ॥९५॥
म्हणे मीचि सर्व
आता झालों । विश्वीं विश्वाकार होवोनि ठेलों ।
सर्वचि कार्ये
करूं लागलों । आपणाचि साठी ॥९६॥
माझ्याविरहित
कोणी नुरला । अणुरेणूमाजीं मीचि संचला ।
ऐसा अनुभव येतां झाला । पूर्ण योगी ॥९७॥
प्रथम पाहिली
देवुळीं मूर्ति । पुढे पाहिलें जीवजनाप्रति ।
पूर्णता होतां
सर्वत्र व्याप्ति । आपुल्याचि रूपाची ॥९८॥
ऐसी लाभावया
आनंद-ठेव । पूजावयासि मांडिला देव ।
द्रष्टा-दृश्य-दर्शनभाव । एकतत्त्वी दिसावया
॥९९॥
हाचि धरोनि
निर्धार । केलिया नवविध पूजाप्रकार ।
पावेल सर्वोत्तम
सार । ईश्वरभक्तीचा ॥१००॥
एरव्ही कितीहि
पूजिली मूर्ति । तरी वाढचि घेईल भ्रांति ।
न मिळेल कदाकाळीं
शांति । जनामनासि ॥१०१॥
नसता वाढेल
अहंकार । ’ आमची प्रतिमा अधिक थोर ’ ।
न मिटेल पंथद्वेष साचार । व्यापक ईश्वर जाणल्याविण
॥१०२॥
म्हणोनि प्रतिमा
धरोनीच न बसावें । पायरीने वाढत जावें ।
क्रियाशीलपणें विश्वीं पाहावें । विश्वंभरासि
॥१०३॥
सर्व लोकचि आमुचा
ईश्वर । सर्व गांवचि आमुचें मंदिर ।
सेवा करणें
निरंतर । पूजा आमुची ॥१०४॥
प्रामाणिकतेने
करणें काम । हेंचि आमुचें ईश्वरनाम ।
सर्व
जीवमात्राशीं ऐक्यप्रेम । धर्म हा आमुचा ॥१०५॥
हाचि दृढ धरितां
निर्धार । परमार्थ याहूनि नाही थोर ।
किंबहुना हाचि
परमार्थ-सार । अनुभवियांचा ॥१०६॥
अंगीकारोनि या
तत्वांसि । एक करावें सर्व भक्तांसि ।
लावावें पूजाया ग्राममंदिरासि । तुकडया म्हणे
॥१०७॥
इतिश्री ग्रामगीता
ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव संमत ।
पूजनस्मरण-रहस्य
कथित । सहविसावा अध्याय संपूर्ण ॥१०८॥
अध्याय २६ वा मूर्ति-उपासना ऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा