अध्याय ३४ वा
प्रारब्धवाद
जीव ईश्वराचा अंश
। तो जितुका करी आपुला विकास ।
तितुका उच्च
अवतारपदास । याच लोकीं जातसे ॥१॥
करितां
सेवाप्रयत्न थोर । जीव होई देवावतार ।
आपण आपुला करी
उध्दार । शांति देई जगासहि ॥२॥
सोडूनि दुबळा
निराशावाद । साधावा सत्य अवतार-बोध ।
म्हणोनि केलें
असे विशद । अवतारतत्त्व हें सारें ॥३॥
लोक करूं लागतील
सत्कार्य । तरि गांवीं नांदेल सर्व ऐश्वर्य ।
त्यासाठी वाढविलें पाहिजे मनोधैर्य । सर्व लोकीं
॥४॥
परि श्रोते बोलती
त्यावरि वाचें । अहो ! भाग्यचि हीन आमुचें ।
म्हणोनि आमुच्याने कोणचें । सत्कार्य नोहे ॥५॥
मनांत असतें
कांही करावें । परि वेळचि जरा ना फावे ।
सांगा यास काय करावें । आम्हीं तरी ? ॥६॥
मित्रहो ! ज्याची
जयासि आवड । त्यासाठी त्या मिळे सवड ।
कोणी नये इच्छेआड । प्रयत्न करितां ॥७॥
गरजेपोटीं जन्मे
युक्ति । प्रसंग आणितां वाढे शक्ति ।
प्रयत्न पेरतां फळें येती । आवडी ऐसीं ॥८॥
श्रोते म्हणती
कितीहि प्रयत्न केले । तरि काय सर्वचि राजे झाले ?
यास पाहिजे भाग्य उघडलें । आम्हां वाटे ॥९॥
इच्छेंत जरी
राज्य जडलें । तरी रोजचेंचि कार्य नडलें ।
तेथे उदंड मनांत आलें । तरी काय होतें ? ॥१०॥
इच्छेप्रमाणें
सर्वांस घडतें । तरि काय भिकारी बनावें वाटतें ?
इच्छा करणारे कितीतरी येथे । फिरती बेकार सडकेने ॥११॥
कोणास सहजमार्गी
चालतां । धनाचा हांडा सापडे आइता ।
त्यांना बघा इच्छा न करितां । मिळालें धन ॥१२॥
कोणी
दरिद्रयाच्या घरीं जन्मले । मेंढयाबकर्या चारूं लागले ।
अचानकचि भाग्य
उघडलें । गेले दत्तक राजवाडीं ॥१३॥
ऐसें कोण्या
उपायें होतें । हेंचि विचारावें वाटे आपणातें ।
प्रयत्न केल्यानेच फळ येतें । हें तों येथे
शोभेना ॥१४॥
गांवीं आमुच्या
एक सज्जन । अति कुशल प्रयत्नवान ।
नाना कलांनी
निपुण । परि पोटाचेंहि भागेना ॥१५॥
सांगा याहूनि काय
करावें ? इच्छेने फल कैसें पावे ?
कोण्या परीने
योजावें । कार्य आम्हीं आपुलें ? ॥१६॥
मित्रहो ! तुमचें
सर्व म्हणणें । ऐकलें मीं जीवेंप्राणें ।
म्हणोनीच आपल्या परीने । देतों उत्तर तुम्हांसि
॥१७॥
भाग्याचा हा
प्रारब्धवाद । उन्नतीचा करी विरोध ।
गांवोगांवच्या जीवनासि बाध । आणला याने ॥१८॥
ही दुबळी निराशा
घालवून । केलाच पाहिजे प्रयत्न ।
तरीच भाग्य येईल जाण । उदया आपुलें ॥१९॥
एरव्ही हें भाग्य
कोणी देईना । प्रयत्नाशिवाय भोग येईना ।
त्यासि प्रयत्नचि प्रधान जाणा । लागे केव्हाचा
तरी ॥२०॥
कांही संस्कार
असती पूर्वीचे । कांही प्रयत्न या जन्मींचे ।
मिळोनि येई फळ
भाग्याचें । उदया लोकीं ॥२१॥
संत गुलाबराव
बालान्ध । त्यांच्या जिव्हाग्रीं शास्त्रवेद ।
हें पूर्व
जन्मींचें संचितचि सिध्द । नव्हे प्रारब्ध फुकाचें ॥२२॥
कांही
पूर्वसंस्कारगति । कांही करणी कांही संगति ।
कांही संकल्प
इच्छाशक्ति । योग्य काळीं येती भाग्यफळें ॥२३॥
पाहणार्यास
अचानक दिसती । याचें भाग्य उघडलें म्हणती ।
धनवैभव लाभतां ठरविती । भाग्यवंत लोकीं ॥२४॥
येथे एक प्रश्न
उठतो । भाग्यवंत कोण असतो ?
ऐका त्याचेंहि सांगतों । उत्तर आता ॥२५॥
असेल कोणी धनवंत
। परि तो नव्हे भाग्यवंत ।
भाग्य असे
सुखसंतोषांत । अवडंबरांत तें नाही ॥२६॥
भाग्यवंत त्यासचि
म्हणावें । ज्याने ईश्वरास समर्पण व्हावें ।
अनन्यगतीने राहावें । शरण देवासि ॥२७॥
आणि सत्कार्यी
असावें तत्पर । सर्व सोडोनि दुर्व्यवहार ।
सहजकर्म मिळे
पोटभाकर । त्यांतचि सुखें नांदावें ॥२८॥
आपणासीच सुख
व्हावें । आणि दुसरे ते ओसरून जावे ।
ऐसें कधी न मानी जीवें । तोचि भाग्यवंत म्हणावा
॥२९॥
कांही चोरी करोनि
भाग्यवंत होती । सर्व लोक तुच्छ भावें हसती ।
म्हणती
भाग्यवंताची गति । त्वरित पडेल दृष्टीला ॥३०॥
मग पाप आणोनि
पाडी संकटा । धनभाग्य जातें भलतिया वाटां ।
पुन्हा राहतो करंटा । कैसा भाग्यवान म्हणावा ? ॥३१॥
कुणाचें भाग्य
रात्रींतून येतें । जुगारीं कधी द्रव्य लाभतें ।
दुसर्या दिनीं पुन्हा धांव घेतें । दरिद्रपण
त्याच वाटें ॥३२॥
हा आहे पापाचा
आविष्कार । नव्हे नव्हे हे भाग्य थोर ।
भाग्य तेंचि निरंतर । लोक कीर्ति गाती मागेहि
॥३३॥
भाग्यवंत धनाने
नव्हे । भाग्य सत्तेसीहि न म्हणावें ।
भाग्य सत्कार्यानेच पावे । जीवालागी ॥३४॥
भाग्यवंत श्रीमंत
न होय । ऐसे माझें म्हणणें नोहे ।
परि उत्तम
व्यवहारी धनिक राहे । तोचि खरा भाग्यवंत ॥३५॥
एकाची श्रीमंती
दुसर्या भूषवी । एकाची श्रीमंती रक्तचि शोषवी ।
त्यास कैसी
द्यावी पदवी । भाग्यवंताची ? ॥३६॥
माती धरितां
सोनें होतें । चालत्या काळीं भाग्यचि तें ।
परि अहंकारें व्यसनें मुकले सेवेतें । झाली
शेवटीं दुर्दशा ॥३७॥
म्हणोनि म्हणतों
प्रयत्न करा । आपापलें जीवन सुधारा ।
भाग्यहीन म्हणण्याचा प्रसंग सारा । टाळा मागे
॥३८॥
भाग्यकरितां
संकल्प करावे । दृढनिश्चया वाढवीत जावें ।
तैसेचि प्रयत्न करीत राहावें । आळस सांडोनि ॥३९॥
जेवढा करावा उच्च
विचार । तेवढाचि उच्च ठेवावा व्यवहार ।
त्यानेंच पावतें भाग्य थोर । सकळ योजना साधतां
॥४०॥
केल्यानेच भाग्य
फळतें । केल्यानेच स्वर्गसुख मिळतें ।
केल्यानेच सर्वकांही होतें । मानवाचें ॥४१॥
माणूस बसतां
भाग्य झोपतें । चालतां पुढेचि घेई झेप तें ।
प्रयत्नांचेंचि रूपांतर होतें । भाग्यामाजीं
निश्चयाने ॥४२॥
ऐसें बोलले ऋषिजन
। संत कवीश्वर अवतार महान ।
धर्मग्रंथ हेंचि प्रमाण । बोलले लोकीं ॥४३॥
ज्याचें अचानक
भाग्य उघडले । त्याचें सुकृत साचत आलें ।
म्हणोनीच एकाएकी
लाभलें । भूषण तया ॥४४॥
जरि त्याने
केलेंचि नसतें । तरि तें आज कैसें लाभतें ?
देवाने द्वैतभाव केला येथे । ऐसें म्हणणें शोभेना ॥४५॥
एकाएकीच भाग्य
लाभतें । म्हणोनि धुंडाळाल कोठे कोणतें ।
तरि आहे हेंहि
जातें । मनुष्यपण हातचें ॥४६॥
तुम्ही म्हणाल मग
काय करावें ? आपणहि आता प्रयत्नशील व्हावें ।
प्रबल इच्छेसि वाढवावें । सदभाग्याच्या ॥४७॥
काळ असेल
प्रतिकूल । तरि हळू पडेल पाऊल ।
परि सत्कार्य वाया न जाईल । केलें तें तें ॥४८॥
तीव्र इच्छेने
कार्य केलें । तें आज जरी नाही फळलें ।
तरी अचानकचि
भाग्य उघडलें । वाटेल ऐसें फळ येतां ॥४९॥
श्रोते साशंक
झाले हृदयीं । प्रयत्न इच्छिलें फळ देई ।
ऐसें कथिलें जें जें कांही । म्हणती अजुनीहि
पटेना ॥५०॥
प्रयत्नें साधती
सर्व उपाय । ऐसा केला जरी निश्चय ।
तरी कां उपाय करितां अपाय । अनुभवा येती ? ॥५१॥
सर्वचि जगण्याचे
करिती प्रयत्न । कोणास वाटे घडावें मरण ।
येथे पूर्वी तरी केलें साधन । मरणाचें कोणी ? ॥५२॥
लोक जगण्याचाचि
प्रयत्न करिती । वैद्य डॉक्टर बोलाविती ।
तरी कय होते
त्यांची स्थिति ? प्राण जाती कितीकांचे ॥५३॥
कोणी बिमार राहे
वर्षोगणती । काय बिचार्याची फजीती ।
नाही करणाराची संगति । अंतकाळीं हाल त्याचे ॥५४॥
त्याने काय बिमार
पडावें इच्छिलें । म्हणोनि देवाने तसें केलें ?
यांत काय प्रयत्न
नाही झाले । त्याच्या हातें स्वहिताचे ? ॥५५॥
तैसेचि कोणी मरण
इच्छिती । परि मृत्यु नये वर्षोगणती ।
सांगा यांत मानवी इच्छेला किती । मान्यता आहे ? ॥५६॥
आम्ही म्हणतों
सूत्रधार हरि । त्याच्या हातीं दैवाची दोरी ।
मानव बाहुलीं कळसूत्री । इच्छाप्रयत्न फोल
त्यांचे ॥५७॥
मित्रांनो !
सुंदर तुमचे प्रश्न । यांत मज न वाटे विचित्रपण ।
हें तों आहे सहज अज्ञान । रुजलें लोकीं ॥५८॥
सुखासाठी करिती
धडपड । दु:खीं देव घालिती आड ।
मूळ न शोधितां
बोलती बोजड । सिध्दान्तवाक्यें ॥५९॥
आम्ही पाषाण
फेकला वरि । तो चुकोनि पडला मस्तकावरि ।
येथे गुरुत्वाकर्षण काय करी । आपुल्याकडोनि ? ॥६०॥
वाफ्यांत
मिरची-ऊस लाविले । तिखट-गोड फळ नशिबीं आलें ।
येथे पाण्याने
काय केलें ? दिलें फळ जैसें तैसें ॥६१॥
देवभक्ति ऐसी
सर्वत्र । परि ती स्वयें न चालवी सूत्र ।
कर्में फळती पवित्रापवित्र । आपुलींच आपणा ॥६२॥
देवाचेंच हें
असतें करणें । तरि लोक कां निर्मिता केविलवाणे ?
कशासि लाविता
अल्पकाळीं मरणें । जीवप्राण्यासि ? ॥६३॥
हें तों आहे
आपुल्याच आधीन । जन्मा येणें आणि मरण ।
यांत शंका घेण्याचें कारण । मुळीच नाही ॥६४॥
आपणचि इच्छा
करितों । म्हणोनिया जन्माला येतों ।
यांत कोणी कशाला पाठवितो । दुनियेवरी ? ॥६५॥
तैसेंचि आहे
मरणाचें । आम्हीं कारण व्हावें बिघडविण्याचें ।
जेव्हा असह्य होय
भोगणें साचें । तेव्हा म्हणावे ’ वाचवा ’ ॥६६॥
चोर चोरीसाठी
गेला । आधी विचार नाही केला ।
संकटीं सापडतां
म्हणे ’ बोला । कैसें केलें देवाने ? ’ ॥६७॥
कितीकांचें
दुखवावें मन । हिरावूनिया आणावें धन ।
मग भोग येतां
दैवावरून । बोल द्यावा देवासि ॥६८॥
माणसाला मरावें
ऐसें न वाटे । परि मरणाऐसें केलें ओखटें ।
पुढे आसक्तीने म्हणे ’ मोठें । देवा ! संकट ओढवलें ’ ॥६९॥
मरणाऐसें करावें
आचरण । सोडोनिया तारतम्यज्ञान ।
मग भोग येतां
म्हणावें ’ नको मरण ’ । कैसें कोण मानील ? ॥७०॥
हें म्हणणें
कांही इच्छा नोहे । इच्छेसाठी मार्ग आहे ।
तो वेळेवरीच
करतां नये । त्यासि पाहिजे अभ्यास ॥७१॥
जन्मणेंहि
इच्छेने होतें । परि त्यासि गर्भधारणा लागते ।
अंतरीचें प्रगट
करावया तेथे । वेळ लागे तैसाच ॥७२॥
अग्नि देवोनि
लोखंड तापवावें । आणि लगेच म्हणे थंड व्हावें ।
ऐसें कैसें घडेल
स्वभावें । एकाएकी ? ॥७३॥
जीव कर्म करितां
स्वतंत्र । त्याचा भोग भोगतां परतंत्र ।
केलें त्याचें फळ
येणार । इच्छेचाचि परिपाक तो ॥७४॥
सर्वासचि वाटे
कधी न मरावें । सर्वांसचि वाटे राजे व्हावे ।
परि इच्छा क्रियामार्गे न धावे । अचूकतेने
तीव्रपणें ॥७५॥
तेणें भोगावा
लागे नको तो भोग । जो पूर्वी घडला कार्य भाग ।
इच्छेनि व्यसनी
होतां झाला क्षयरोग । जगणें मग साधेना ॥७६॥
म्हणोनि सांगतों
जें जें होतें । तें इच्छाबळेंच प्रत्यया येतें ।
यासि कर्महि
पाहिजे इच्छेपुरतें । तरीच साधतें कार्य पुढे ॥७७॥
एक इच्छा असते
चंचल । तींत होतो नेहमी बदल ।
एक इच्छा असे निश्चल । जी कर्म करोनीच प्रकट होय
॥७८॥
कधी इच्छा
इच्छेने प्रकट नोहे । ती कर्मानेच दिसों पाहे ।
नाही म्हणोनिया काय होय ? प्रत्यक्ष दिसे कार्यावरि ॥७९॥
बादशहा ’ मी गरीब ’ बोलला । तरी ओळखती लोकचि त्याला
।
तो लपल्याने न जाय लपाला । ढगाआड सूर्य जैसा
॥८०॥
तैसी इच्छा
परिपाकासि आली । आतां वृत्ति फळासि भ्याली ।
मग ऐनवेळीं दुजी इच्छा केली । न टळे फळ
मृत्यूचें ॥८१॥
कित्येकांची
प्रमाणें दिसती । मृत्यु आपणचि प्रकट करिती ।
दिवस क्षण वेळा सांगती । येणार्या फळाची ॥८२॥
त्यांची आसक्ति
देहांतूनि सुटली । म्हणोनि स्थिति प्रकट झाली ।
कित्येकांनी
दुसर्यांचींहि कथिलीं । परिपक्व फळें ॥८३॥
विचारी पुरुष जे
जाणते । फळ भोगाया होती सज्ज ते ।
आधीच वृत्ति
अविचारपंथें । जाऊं न देती ॥८४॥
अविचारी ते
कुमार्गे जाती । फळ भोगतां तळमळती ।
अति होतां भलतीच
घेती । विकृति मनीं वेडयाऐसी ॥८५॥
आसक्तिकांची
विकृति वाढली । देहबध्द वृत्ति भांबावली ।
दु:ख न सोसूनि
धांव घाली । इच्छा त्याची मृत्यूकडे ॥८६॥
मागील कुकर्म
असह्य झालें । म्हणोनि जीव द्याया धावले ।
आतां मृत्यु येईल तरीच भलें । वाटे तयांसि ॥८७॥
खरोखर मरणें एक
स्वप्न । शरीरपरिवर्तनाचें विरामस्थान ।
परि केलेल्या पापपुण्याचें निवारण । तेणें नव्हे
॥८८॥
जैसा कपडा
अंगींचा बदलावा । नवीन अंगावरि ओढोनि घ्यावा ।
तैसाचि जीव मरणीं समजावा । शरीर बदली इच्छेने
॥८९॥
कधी ती इच्छा प्रकट
ना कळे । प्रकट इच्छा त्वरित ना फळे ।
येथेचि विचारीहि
गोंधळे । निवाडा करितां ॥९०॥
इच्छेने घेतलें
तलम वस्त्र । मग तें टिको म्हणे वर्ष सहस्त्र ।
ऐशा इच्छा होवोत मिश्र । परि भोगणें लागे आधीचें
॥९१॥
एकदा इच्छेने बसल्या घोडयावरि । चाबुक मारतां हौस पुरी।
मग घाबरोनि म्हणे ’ देवा ! आवरी । सत्वरि आता ’ ॥९२॥
एकदा हातूनि गेला
बाण । मग इच्छेऐसा नये परतून ।
पहिलें इच्छाकर्म गतिमान । भोगावेंचि लागे ॥९३॥
नुसती इच्छा
उपयोगी नाही । ती संस्कार बनूनि कर्मपण घेई ।
नवी इच्छाहि याच
क्रमें येई । फळासि पुढे ॥९४॥
मन बुध्दि चित्त
अहंकार । पांचवें अंत:करण आधार ।
यांत दृढ होय इच्छासंस्कार । चाले व्यवहार
त्यायोगें ॥९५॥
यांचे पालटतील
संस्कार । तरीच सुखाचा होय व्यापार ।
एरव्ही इच्छा
क्षणभंगुर । उपयोगी नये तत्काळ ॥९६॥
इच्छासंस्कार
कर्तव्यसंस्कार । यांचा संग्रह पूर्वापार ।
तेंचि संचित असे
थोर । पापपुण्यरूप ॥९७॥
त्यांतून जें
भोगायासि आलें । तेंचि प्रारब्ध बोललें ।
तें भोगणें प्राप्तचि झालें । न चुके सहजीं ॥९८॥
तें भोगतां केली
नवी धडपड । इच्छा आणि यत्न प्रचंड ।
तें क्रियमाण देई संचिता जोड । लाभेल पुढे फळ
त्याचें ॥९९॥
ऐसें चाललें
रहाटचक्र । या नांव जीवनाचा व्यापार ।
जन्ममरण, सुखदु:ख, व्यवहार । खेळ इच्छा-प्रयत्नाचा
॥१००॥
हें जाणोनि
प्रयत्नासि लागा । याविण भाग्याचा भ्रम वाउगा ।
संत उपदेश देती जगा । क्रियमाण सुधारा म्हणोनि
॥१०१॥
क्रियेवीण
मार्गचि नाही । कर्तव्य नरा देवपद देई ।
तुकडया म्हणे बना निश्चयी । प्रयत्नवादी ॥१०२॥
इतिश्री
ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव-संमत ।
प्रारब्ध-विचार
कथिला येथ । चौतिसावा अध्याय संपूर्ण ॥१०३॥
अध्याय ३४वाऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा