अध्याय २४ वा
यात्रा-मेळे
श्रोतयाने केला
प्रश्न । गांवीं संप्रदाय असती भिन्न ।
वेगवेगळे त्यांचे एकूण । देवधर्म उत्सवादि ॥१॥
ते सार्वजनिक
उत्सवींहि येती । तरी आपणांसि वेगळे समजती ।
आपापली भिन्न मानूनि संस्कृति । चालती सर्व ॥२॥
त्यांचे फड
निरनिराळे । साजविती भिन्न देवळें ।
कोठे प्रतिमापूजेचे सोहळे । कोणी मूर्तिविरोधक
॥३॥
कित्येकांची
तीर्थी धाव । ते इतरांसहि देती उठाव ।
इकडे ओस पडलें गांव । तरी पर्वा नाही ॥४॥
या सर्वांचीं
मतें वेगळीं । भिन्न त्यांची संतमंडळी ।
एकएकाची करितो
टवाळी । आपाआपुल्या गोटांत ॥५॥
वेगवेगळया
शिष्यशाखा । वेगवेगळे गुरु देखा ।
कोणी न मिळती एक-एका । करिती उत्सव आपुले ॥६॥
खरें-खोटें ज्ञान
कांही । अंधरूढया शिकविती पाही ।
गट पडले भिन्न
भाविकांचेहि । मिरविती द्वाही आपुलाली ॥७॥
हे जोंवरी एक न
होती । तोंवरी संघटनेची फजीती ।
यासि उपाय करावा कोणेरीतीं । तेंचि आम्हां
सांगावें ॥८॥
श्रोतयांचा प्रश्न
मार्मिक । उत्तर ऐका आवश्यक ।
गांवापासोनि
विश्वापर्यंत देख । जरूरी याची ॥९॥
भिन्न भिन्न झाले
गट । वेगवेगळे पडले तट ।
आकुंचित मतें शिकविती रोगट । समाजासि ॥१०॥
अंधश्रध्देस
आणोनि पूर । लोकीं रुजविती मिथ्याचार ।
त्यांच्या उत्सवांचे प्रकार । विचित्रचि असती
॥११॥
अपार धनाची
धुळधाणी । अनिष्ट प्रथांची पेरणी ।
फुटीर वृत्ति
वाढेल जनीं । ऐसी करणी कितीकांची ॥१२॥
कित्येक बुवा
वेषधारी । जगती ऐशा गटांवरि ।
खरें ज्ञान न
देती स्वार्थभरीं । जनतेलागी ॥१३॥
ऐसें हें जोंवरि
चाले । तोंवरि गांव भ्रमीं बुडालें ।
सुधारणेच्या
मार्गी आले । दरी-दरकुटे ॥१४॥
यासाठी एकचि उपाय
। आपण न ठेवावे अलग ठाय ।
त्यांच्यांत जावें मिळोनि निर्भय । समुदाय
साधाया ॥१५॥
असो कोणाचा कोणता
पंथ । असो कोणीहि बुवा महंत ।
सर्वा आपुलेचि मानोनि सतत । जावें मिळोनि
सर्वांशीं ॥१६॥
पंच महोत्सवचि
आपुले । येर ते तुच्छ मानतां चुकलें ।
आपण अलग पडतां कसलें । साधेल ऐक्य ? ॥१७॥
म्हणोनि निर्वाळा
सांगतो । जेव्हा संतजयंति पुण्यदिन येतो ।
तेव्हा
सगळयांमिळोनि करावा तो । सार्वजनिक स्थानीं ॥१८॥
मग तो असो कोण्या
पंथाचा । वेगळी न ठेवावी वाचा ।
संतसज्जन सखा
विश्वाचा । म्हणोनिया ॥१९॥
सर्व पंथांचे
उत्सव । ज्यांत दिसेल सत्यगौरव ।
त्यांतूनि विशालतेचे भाव । भरावे लोकीं ॥२०॥
एकलकोंडे राहूं
नये । घरींच उत्सव करूं नये ।
सर्वांचें सहकार्य घ्यावें । हेंचि मर्म
संघटनेचें ॥२१॥
उत्सवाचा व्हावा
परिणाम । म्हणोनि प्रभावी ठेवावे कार्यक्रम ।
थोरांचें भाषण भजन उत्तम । करावें तेथे ॥२२॥
करितां संतांचा
गुणगौरव । सांगूं नये चमत्कारलाघव ।
पाडवा उत्तम वागणुकीचा प्रभाव । समाजावरि ॥२३॥
संत ज्ञानेश्वर, तुकाराम । नामदेव, सांवता, चोखा अनुपम ।
एकनाथ, दामाजी भागवतोत्तम । वर्णावे लोकीं ॥२४॥
सजन कसाई, रविदास चांभार । सेना, संताजी, गोराकुंभार ।
कृष्णदयार्णव, वामन, श्रीधर । संतकवीहि ॥२५॥
रामदास, तुलसीदास । केशवदास, कबीरदास ।
सुंदरदास, विष्णुदास । सूरदासादि ॥२६॥
शंकराचार्य, रामानुजाचार्य । मध्वाचार्य, वल्लाभाचार्य ।
राधास्वामी, बसवाचार्य । रमणमहर्षि, श्रीचक्रधर ॥२७॥
शहादत्त, गोरखनाथ । गोविंदनाथ, दयाळनाथ ।
नरसी मेहता, रामतीर्थ । श्रीसमर्थ आडकोजी ॥२८॥
महात्मा मंसूर, महंमद । कवेंरराम, शेखफरीद ।
झरतुष्ट्र आणि गौतमबुध्द । विवेकानंद प्रभावी
॥२९॥
गुरु गोविंदसिंह, नानकदेव । महाचैतन्य गौरांगदेव ।
रामकृष्ण परमहंसदेव । जैन महावीर स्वामी ॥३०॥
महात्मा येशु, टालस्टाय । मार्क्स, साक्रेटीस निर्भय ।
महात्मागांधी, राममोहनराय । दयानंदादि महाज्ञानी ॥३१॥
भक्त मीराबाई, मुक्ताबाई । कान्होपात्रा, जनाबाई ।
रंगनायकी, बहिणाबाई । एनिबेझंट, निवेदिता ॥३२॥
ऐसे जे जे योग्य
प्रभावें । त्यांचें चारित्र्य समजोनि द्यावें ।
त्यांनी
समाजकार्या गौरवें । काय दाविलें जनतेसि ॥३३॥
ऐसियांची
पुण्यतिथि आदि करावी । सर्वांची प्रार्थना घ्यावी ।
उत्तम वक्त्यांनी चरित्रें बोलावीं । परिणाम
होईल त्या शब्दीं ॥३४॥
त्यांची विशालता
समजोनि द्यावी । समान भावना अनुसरवावी ।
समाजानेहि तैशीच करावी । प्रगति आपुली म्हणोनि
॥३५॥
संत देहांनी
भिन्न असती । परि ध्येयधोरणानें अभिन्न स्थिति ।
साधनें जरी नाना दिसती । तरी सिध्दान्तमति
सारिखी ॥३६॥
ऐसें सांगतां
अभ्यासें वर्णूंन । भिन्न संप्रदायांचें होईल मिलन ।
होईल बुवाबाजीचेंहि खंडन । सर्वतोपरीं ॥३७॥
नाहीतरि पंथांचे
पडती गट । सहकार्याचा भंगे तट ।
पोटभरू दांभिकांचे पोट । चालतसे तयावरि ॥३८॥
आपापल्या भाविक
जना । भुलविती उत्सवादिकीं नाना ।
अंधश्रध्देने होय धिंगाणा । ग्रामजीवनाचा ॥३९॥
म्हणोनि आणावे
मैदानावरी । आकुंचितपण सारोनि दुरी ।
मग सत्यचि बोलेल वैखरी । सर्वामुखीं मंगल ॥४०॥
गांवीं येवोत संत
कोणी । बोध करवावा प्रार्थनीं ।
अथवा सार्वजनिक स्थानीं । सर्वांसाठीं
उत्सवादिकीं ॥४१॥
तेथे न सांगवेल
भाकडकथा । न पाळवेल अनिष्टप्रथा ।
मार्ग लाभेल आइता
। लोकां सत्य ज्ञानाचा ॥४२॥
ज्ञानाचिया
भूमिकेवरि । फारशा भेदासि न उरे उरी ।
मिळते जुळते बोल बहुपरी । निघती सर्वांचे ॥४३॥
तेणें निरसेल
भेद-कल्पना । तात्त्विकताचि कळेल जना ।
पंथबाजीच्या
उच्चाटना । उपाय हा अमोलिक ॥४४॥
जेथे लोक
समभावनेने बैसले । तेथे यथार्थचि चर्चा चाले ।
देव-संत-धर्म-ऐक्य साधे भलें । हळुहळू तेणें
॥४५॥
म्हणोनि ऐसे
वारंवार । प्रसंग आणावे गांवीं सुंदर ।
साधुसज्जन जुळवावे अपार । भिन्न भिन्न पंथांचे
॥४६॥
ऐक्य दृष्टीने
संतोत्सव । करावे उत्साहें गांवोगांव ।
जेणें तीर्थाचा गौरव । लाभेल गांवा ॥४७॥
तीर्थी निर्मल
साधुवृंद । तेथे तत्त्वचिंतानुवाद ।
जनास होईल तत्त्वबोध । म्हणूनीच महत्त्व
तीर्थाचें ॥४८॥
एरव्ही ’ तीर्थी धोंडापाणी । देव रोकडा
सज्जनीं ’ ।
ऐसीच वदली
संतवाणी । गर्जोनिया ॥४९॥
तैसें आज
मार्गदर्शन । जया तीर्थी न होय पूर्ण ।
तेथे धाव घेवोनि
कोण । लाभ या जना ? ॥५०॥
यात्रेस जावें
तरि सेवेसाठी । विचारस्फूर्ति आणाया गांठीं ।
तेणें गांव
करावें उठाउठीं । यात्रारूप आपुलें ॥५१॥
परंतु यात्रा
करिती चारोधाम । लोकां मागती न करितां काम ।
यांत न घडे पुण्यकर्म । वाउगा भ्रम अहंकार ॥५२॥
गांवीं उपाशी
ठेवोनि बाळां । जावें कासया कुंभमेळां ?
देव गांवीं थोडा तीर्थी निराळा । ऐसें नाही ॥५३॥
परि लोक सती
पडाया जाती । पंडयादिकांच्यां जाळीं गुंतती ।
मेंढरापरी
धांवोनि मरती । रूढीमागे ॥५४॥
पंढरीपासून सहा
कोसांवरि । सांवता राहिला जन्मभरि ।
देव मिळविला न करितां वारी । गांवींच त्याने
॥५५॥
जनता-जनार्दनाच्या
सेवेचें । काम करितां इमानें साचें ।
गांवींच पुण्य पंढरीचें । धांव घेंई आपैसें ॥५६॥
वसती जेथे ऐसे
संत सेवक । तें गांवचि तीर्थ होय सुरेख ।
स्फूर्ति घेवोनि
जाती लोक । कराया गांवें भूवैकुंठ ॥५७॥
जेथे प्रेम आणि
पावित्र्य । त्यासीच नाम तीर्थक्षेत्र ।
कासया जावें गोंधळ विचित्र । बघाया तीर्थी ? ॥५८॥
गांवाचें
सार्वजनिक स्थान । तेंचि समजावें तीर्थ महान ।
तेथेचि लागावें तन-मन-धन । दानशूरांचें ॥५९॥
तीर्थी कोणी खर्च
न करावा । आधी गांवमार्ग सुधारावा ।
तरीच तीर्थाचा पुण्यठेवा । गांवीं मिळेल सेवेने
॥६०॥
वांचवूनि
ग्रामसंपत्ति । गांवाची पवित्र घडवावी मूर्ति ।
मग न जातांहि
क्षेत्रीं तीर्थी । पुण्य लाभे ग्रामोध्दारें ॥६१॥
सप्ताह, एक्के, यज्ञ, उत्सव । यासाठी वर्गणी होते ती सर्व ।
कांही वर्षें सुधाराया गांव । याच कामीं लावावी
॥६२॥
जयंति असो वा
पुण्यतिथि । सप्ताह असो वा हवनें, पंगती ।
पाहावी गांवाची
राष्ट्राची स्थिति । तैसेंचि करावें पुण्यकर्म ॥६३॥
सर्व पंथीयांनी
मिळावें । सर्वांच्या हिताचें कार्य उभारावें ।
हेकटपणें भरी न भरावें । भलतियाचि ॥६४॥
नाहीतरि महानुभाव
पळे रानीं । देवीभक्त सज्ज होती बलिदानीं ।
कोणी द्रव्य
उधळती शिगर रचोनि । एकलकोंडे ॥६५॥
कोणी वर्गणी गोळा
करून । देवीसि देती पशूंची दावण ।
परि रोग न जाती ग्रामसफाईविण । ऐसे उत्सव
केलियाने ॥६६॥
कोणी गांवच्या
यात्रेमाजीं । नाना अनिष्ट कामकाजीं ।
पैसा उधळोनि
पेरती समाजीं । जहरचि जैसें ॥६७॥
त्यासाठी करावी
यात्रा-कमेटी । यात्रा-मेळा-उत्सव-पर्वणी-हाटीं ।
करावया सुधारणा उठाउठीं । राष्ट्रीयतेच्या ॥६८॥
ग्रामोन्नतीचीं
आयोजनें करावीं । शक्तिबुध्दीने राष्ट्रीयता भरावी ।
आपुल्या गांवाची
कीर्ति जावी । दिगंतरीं तीर्थाऐसी ॥६९॥
गांवीं अथवा
गांवाजवळी । यात्रा-मेळा असे ज्या काळीं ।
तेथे सेवा करावी सगळी । स्वयंसेवक होऊनि ॥७०॥
तैसेंचि आपुल्या गांवचें वैशिष्टय । तें जगापुढे मांडाया स्पष्ट ।
प्रदर्शन, संमेलन, यात्रादि इष्ट । सुरू करणें
आपुल्या गांवीं ॥७१॥
सुंदर मार्ग सरळ
निर्मळ । स्वच्छ आरोग्यदायी जळ ।
ग्रामरचनेंतील आदर्श सकळ । वर्तावेत तेथे ॥७२॥
शौचकूप मुत्र्या
चहूं बाजूंनी । नाना वस्तूंच्या ठेवाव्या श्रेणी ।
जेणें देश चढे
उच्च स्थानीं । वैभवाच्या ॥७३॥
नाना मनोरंजनें
चालवावीं । परि व्यसनें तमाशे येऊं न द्यावीं ।
लोकांस हळुहळु लावीत जावी । रुचि राष्ट्रीयतेची
॥७४॥
उद्योगाच्या
सुंदर कला । वाद्यकलादि व्यवहारकला ।
माणुसकीच्या
आचारकला । योजाव्या तेथे ॥७५॥
माणसाने मार्गी
कैसें चालावें । कैसें बसावें कैसें बोलावें ।
आपुलें वर्तन
कैसें ठेवावें । घरांत आणि समुदायांत ॥७६॥
याचा सुंदर पाठ
द्यावा । सर्वांचें ऐक्य शिकवावें गांवा ।
यात्रा-उत्सवें
संचार व्हावा । नवतेजाचा सर्वांमाजीं ॥७७॥
अनिष्ट प्रथा बंद
कराया । सेवकें झिजवावी काया ।
यात्राशुध्दीच्या नाना उपाया । अवलंबावें ॥७८॥
स्वामी दयानंद
महाराज । तैसा त्यांचा आर्यसमाज ।
यांनीहि केलें
झटूनि काज । सुधारणेचें यात्रिकांच्या ॥७९॥
गाडगे बाबा
वैराग्यमूर्ति । तैसीच सेवामंडळ-समिति ।
यात्राशुध्दीसाठी उत्तम रीतीं । प्रयत्नशील
सर्वदा ॥८०॥
त्या प्रकारें
गांवचे सज्जन । मिळवोनि करावें यात्रा-नियोजन ।
यात्रा म्हणतां ’ या तरा ’ ही खूण । पटावी लोकां ॥८१॥
प्रचंड समुदाय
जमवावा । उत्तम सदुपदेश करावा ।
संत-नेत्यांनी लौकिक वाढवावा । लोक-जीवनाचा ॥८२॥
हजारो लोक जरी
जमले । तरी आरोग्य जराहि नाही भंगलें ।
लोक सहजपणें
आले-गेले । ऐसी व्हावी व्यवस्था ॥८३॥
गेले ऐकोनि
कथा-कीर्तन । घेतलें जीवनाचें सामान ।
भेटले
परस्परांशीं आदरें पूर्ण । देवाण-घेवाण उत्तम ॥८४॥
याची असावी रूपरेषा
। कराव्या नाना समित्या ऐशा ।
जनतेमाजीं सुधारणा आपैशा । घडोनि यावया ॥८५॥
नाना प्रदर्शनें
उपयुक्त । नाना चढाओढीहि त्यांत ।
तैसेचि
लोकशिक्षणाचे समस्त । कार्यक्रम योजावे ॥८६॥
यात्रादिकांच्या
निमित्ताने । घ्यावीं भिन्न पंथीयांचींहि संमेलनें ।
संत-विद्वानांचीं
ठेवावीं भाषणें । निर्भेळ विचारांचीं ॥८७॥
न दुखवितां
कोणाचा भाव । त्यांच्या सत्तत्त्वाचा करावा गौरव ।
समारोप करावा लक्षूनि एकत्व । मूळचें सत्य ॥८८॥
तेथे भिन्नपण
विरोन जाय । दांभिकतेचा न चले उपाय ।
विचित्रपणें वेगळा राहे । वाहोनि जाय प्रवाहीं
तो ॥८९॥
हिरा आणि कांचवटी
। कळों लागेल खरीखोटी ।
जाहीरपणें विचार-कसोटी । लागतां ऐसी ॥९०॥
कोण संत कोण असंत
। काय मिथ्या काय सत्य ।
तें जाणोनि
धरितील पंथ । समन्वयाचा सर्व जन ॥९१॥
हत्ती दिसों
लागतां सगळा । मग कोणीहि एकांगी आंधळा ।
भुलवूं न शके वेगवेगळा । भागचि हत्ति म्हणवोनि
॥९२॥
ज्या
संत-देवांच्या नांवांवरि । पंथ वाढले परोपरी ।
त्यांचे सत्य
संदेश घरोघरीं । पोहोचतांचि सर्व साधे ॥९३॥
जैसा गुरु
गोविंदसिंहानी । ग्रंथसाहेब रचिला जनीं ।
भिन्न संतांची
एकत्र वाणी । झाली संघटनीं पोषक ॥९४॥
महिपतींनी
संत-चरित्र । मांडोनि सदभावें एकत्र ।
भाविकजनीं ओविलें सूत्र । एकपणाचें जयापरी ॥९५॥
ज्ञानेश्वरादि
संतीं केला । पंढरपुरीं गोपालकाला ।
सर्व पंथांच्या संतांचा झेला । गुंफियेला ज्या
भावें ॥९६॥
तैसें संतांचें
संमेलन । आणि सर्व संत-स्मृतिदिन ।
पाळतां गांवीं जन-ऐक्य पूर्ण । सहजचि साधतसे
॥९७॥
सर्व नद्या
सागरीं मिळोन । पावती महान तीर्थपण ।
तैसे सर्व पंथ ऐक्य साधून । करिती गांवा
तीर्थरूप ॥९८॥
कोणत्याहि
संतांचा करावा उत्सव । परि चमत्कारांचा नको गौरव ।
द्यावा कर्तव्यमार्गासि उठाव । त्यांच्या जीवना
स्मरोनि ॥९९॥
ऐसे कार्योत्सव
चालतां गांवीं । तीच भू पंढरी समजावी ।
जेथे नरनारी
प्रसन्न बरवीं । दु:खी कोणी असेना ॥१००॥
ऐसें न करितां
आपुल्या गांवीं । तीर्थी घडलीं जरी आघवीं ।
तरी मुक्ति न
पावे जीवीं । तुकडया म्हणे ॥१०१॥
इतिश्री
ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव-संमत ।
यात्रा-मेळयांचा शुध्द संकेत । चोविसावा अध्याय
संपूर्ण ॥१०२॥
अध्याय २४ वा ऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा