अध्याय २७ वा
सामुदायिक
प्रार्थना
मूर्तिपूजा नामजप
। यांचीं मूळतत्त्वें उज्जवलरूप ।
परंतु त्यांचा विपर्यास खूप । जाहला लोकीं ॥१॥
देवीदेव दिसती
जिकडे तिकडे । सांदी-बिदींचे गोटे खडे ।
कोणी न बघती तयांकडे । आवडीने ॥२॥
नेमकी प्रभावशाली
मूर्ति । जी बघतांचि देई स्फूर्ति ।
होईल
तात्त्विकतेची पूर्ति । ऐसी दिसे क्वचितचि ॥३॥
तेथेहि भाविकतेचा
अतिरेक । जेणें बुध्दिमान होती नास्तिक ।
म्हणती हा गोंधळ असे घातक । भक्तीच्या नांवें
॥४॥
मूर्ति जयाचें
स्मारक । त्याच्या गुणाकर्मांची नाही भूक ।
मूर्तीच देव
ठरवोनि लोक । करिती अति वेडेचार ॥५॥
कोठे काकडआरती
शेजारती । चाले पंचपदी पूजा पोथी ।
नाही शिस्त
गांभीर्य शांति । सात्विक वृत्ति स्फुरेचि ना ॥६॥
एक जाती एक येती
। मधेच वाकडे उभे राहती ।
फुलें अक्षता कशाहि फेकती । मंत्रपुष्पांजलीच्या
॥७॥
नगारा जातो
एकीकडे । टाळ-घंटयांचा गोंधळ उडे ।
टाळया कसल्या, गारपीट पडे । ऐसेंचि वाटे ॥८॥
असल्या बाजाराने
कांही । उपासनातत्त्व साधत नाही ।
तेथे शिस्त शांति सात्विकता येई । तरीच लाभ
सर्वांसि ॥९॥
याचसाठी
सामुदायिक प्रार्थना । हा मार्ग दाविला जना ।
हीच आजची उपासना
। सर्वांचिया हिताची ॥१०॥
श्रोतीं विचारिला
होता प्रश्न । पंथ भेद मिटाया उपाय कोण ?
कैसें राहील ग्रामजीवन । एकजुटीचें ? ॥११॥
नाना पंथ असती
गांवीं । भिन्न देव-पूजक वैष्णव-गोसावी ।
नाना जाती-जमाती
एकत्वीं । कैशापरीं वागतील ? ॥१२॥
त्यासीहि
सामुदायिक प्रार्थना । हाचि उपाय असे जाणा ।
जेथे
धर्म-पंथ-संत-देव नाना । एकासनीं विराजती ॥१३॥
हा झरा राहिला
नित्य शुध्द । तरि गांव होईल सदा सुबुध्द ।
आणि
सामुदायिकतेने समृध्द । सर्व प्रकारें ॥१४॥
यावरि श्रोतीं
प्रश्न केला । कैसें करावें सामुदायिक प्रार्थनेला ?
जेणें सामुदायिकता गांवाला । प्राप्त होय ॥१५॥
सदभावें
गांवांतील जन । करोनिया एक मन ।
कैसे करितील
कार्य पूर्ण । सामुदायिक प्रार्थनेचें ? ॥१६॥
प्रार्थनीं कोणता
देव योजावा । जो सर्वांसीच मान्य बरवा ?
गांवाचा जेणें समन्वय व्हावा । कैसा ठेवावा पाठ तेथे ? ॥१७॥
मित्रा ! ऐकिले
तुझे प्रश्न । तूं बोललासि विचार करून ।
वेगळेपणाची आहे
अडचण । गांवोगांवीं सर्वांच्या ॥१८॥
वस्तुत: छोटीं
देव-देवळें । वगळोनि सर्वांनी एके वेळे ।
एकाच देवुळीं
जमावें भावबळें । प्रशांत ऐशा ॥१९॥
विसरोनि आपुला
वेगळेपणा । करावी तेथे उपासना ।
परि हें नये
बहुतांच्या मना । म्हणती आमुचें तेंचि थोर ॥२०॥
अनेक मंदिरें
अनेक देवता । विचारें लोकां न पटे एकता ।
त्यांतूनि एक निवडाल कोणता । प्रश्नचि पडे ॥२१॥
हाचि प्रश्न
संतांपुढती । पूर्वीहि होता जंव पंथ लढती ।
म्हणोनीच विठ्ठल
ब्रह्ममूर्ति । ठेविला त्यांनी सर्वांपुढे ॥२२॥
सर्व पंथांच्या
संतसज्जनीं । केली एकी तये स्थानीं ।
ज्ञानप्रेमज्योति पेटविली भुवनीं ।
महाराष्ट्राच्या ॥२३॥
बंगालीं तामस
भक्तिप्रथा । सुधाराया उजळिली कृष्णकथा ।
चैतन्यप्रभूने भाविकां-पंडितां । विविध पंथां एक
केलें ॥२४॥
धकाधकीचा काळ
पाहिला । संतीं उपास्यांत बदल केला ।
तुलसीदासें रामदासें दाविला । राम कोदंडधारी
॥२५॥
यापरी
देश-कालप्रसंगें । संघटनकेंद्र निवडावें लागे ।
आजच्या काळीं
जुळवाया धागे । कोणतें रूप निवडावें ? ॥२६॥
याचा मागे मीं
विचार केला । अधिकाधिक अनुभव घेतला ।
शेवटीं निश्चयाने निवडला । गुरुदेव माझा ॥२७॥
मीं जरी ’ गुरुदेव माझा ’ म्हटला । तरी तो नव्हे माझाचि
भला ।
तो सर्व प्राणिमात्राचा झाला । कल्याणकारी ॥२८॥
त्यास नाही
पंथपक्ष । सर्वदेशी तो सर्वसाक्ष ।
सर्व देवादिकांचा
अध्यक्ष । सदगुरुराजा ॥२९॥
त्यासि सर्वचि
मानव सखे । देश-विदेशींचे एकसारखे ।
नाही धर्म भिन्न त्यांचे निके । एकचि सत्य
सर्वांमाजीं ॥३०॥
जैसा आत्मा नाही
भिन्न झाला । तैसाचि गुरुदेव संचला ।
कोणी आकाशाचा तुकडा पाडिला । ऐसें नाही ॥३१॥
सत्य सर्वांचेंचि
सत्य असतें । असत्य तें असत्यचि होतें ।
तैसेचि गुरुदेव सर्वांचे ते । एकचि राहती
सर्वस्वी ॥३२॥
वैदिक असो वा
त्याहूनि इतर । सर्वचि पंथीं गुरुदेवाचा आदर ।
इस्लाम, ख्रिस्तादि धर्मींहि थोर । गुरुदेव-भक्ति ॥३३॥
पंथ-प्रचारक गुरु
वेगळे । त्यांत असतें द्वैताचें काळें ।
स्वतंत्र अनुभवी गुरु निराळे । ते पावती
ज्ञानयोगें ॥३४॥
गुरु हाडामासांचा
नोहे । गुरु नव्हे जाति-संप्रदाय ।
गुरु शुध्द
ज्ञानतत्त्वचि आहे । अनुभवियाचें ॥३५॥
हें ज्ञान ज्यासि
लाभलें । ज्याचें मन विश्वाकार झालें ।
पंथ-पक्ष-धर्म संपले । ज्याच्या ठायीं सर्वचि
॥३६॥
तो सर्वाचा झाला
सखा । मानवमात्राचा पाठीराखा ।
कोणत्याहि भाषेने पारखा । तरी पावे तयासि ॥३७॥
करी सदभावना
उत्पन्न । दीनदु:खितांचें पालन ।
मलीन मार्गाचे करी खंडण । कायावाचामनाने ॥३८॥
म्हणोनीच थोरांनी
कथिलें । गुरुचि ब्रह्मा विष्णु झाले ।
महेश्वरहि गुरुचि बोलिले । याच सामर्थ्यें ॥३९॥
गुरुचि साक्षात
ब्रह्म कथिला । सर्वांस व्यापोनि गुरुचि उरला ।
ऐसा देव म्हणोनि प्रार्थिला । गुरुदेव माझा ॥४०॥
महापुरुष वेगळाले
। परि गुरुत्वीं मिळोनि गुरुचि झाले ।
व्यक्तिपण
धर्मपणहि मुरालें । गुरु-स्वरुपीं ॥४१॥
त्याचें पूजन
गंधाने नोहे । त्याचें मंदिर विशाल आहे ।
विशालतेला मर्यादा राहे । परि गुरु त्याहुनि
अमर्याद ॥४२॥
भूमंडळ ज्याचें
क्षेत्र पूर्ण । सर्व पृथ्वी जयाचें आसन ।
चंद्रसूर्य
नंदादीप जाण । गुरुदेवाचे ॥४३॥
त्यांतचि
धर्म-पंथ सामावती । तोचि वेष्टिला सर्वांभवती ।
त्याचेवांचूनि
नाही रिती । जागा कोणी ॥४४॥
त्याचें ज्ञान
झालिया जीवा । कोठे द्वेष-कलह-हेवा ?
सुखशांतीचा लाभे विसावा । सर्वांठायीं ॥४५॥
म्हणोनि हेंचि
व्हावया ज्ञान । विशाल मनें रचिलें साधन ।
सामुदायिक प्रार्थनेचें स्थान ।
सामुदायिकपणास्तव ॥४६॥
तेथे सामुदायिक
देव कल्पावा । पुढे कार्यातचि अनुभवीत जावा ।
मग विश्वाकार पहावा । गुरुदेव माझा ॥४७॥
हें झालें
गुरुदेवांचें वर्णन । आता ऐका प्रार्थना-साधन ।
गांव व्हावया उन्नत पूर्ण । तैसेंचि स्थान
शोधावें ॥४८॥
विशाल मंदिर या
गुरुदेवचौक । जेथे बसतील जन सकळीक ।
महिला, पुरुष, मुले भाविक । सदभावाने
सायंकाळीं ॥४९॥
प्रथम अधिकारी
सेवकाने । घेवोनि हातामाजीं झाडणें ।
त्वरित करावें मैदान निर्दळवाणें ।
प्रार्थनेसाठी ॥५०॥
येतां प्रत्येक
गुरुवार । जाऊनि फिरावें घरोघर ।
बोलवावी
प्रार्थनास्थानीं सत्वर । जनता सारी ॥५१॥
आईबाई सकळ सज्जन
। मुलेबाळें वृध्द-तरुण ।
देवोनिया
निमंत्रण । बोलवावे प्रार्थनेसि ॥५२॥
गांवीं सर्वांसि
निरोप द्यावा । परस्परें समाज सारा जुळवा ।
येतांना घोंगडी
गोणपाट आणावा । आपापला म्हणोनि ॥५३॥
सकळांनी करावी
बिछायत । सर्वांना रांगेंत बसवावें शांत ।
सदभावना वाढे सकळांच्या मनांत । प्रार्थनेची
॥५४॥
सात्विक असावें
वातावरण । अतिशांत ऐसें गंभीरपण ।
सर्वांनी करावें
बंद संभाषण । तया स्थानीं ॥५५॥
आधी पुढे
मांडावें अधिष्ठान । त्यावरि आच्छादावें सुंदर आसन ।
आपुल्याच गांवीं केलेलें पूर्ण । कलाकुसरीने
खादीचें ॥५६॥
वरि ठेवावा तकिया
साजिरा । जैसा कोणी बसतोच आसनीं बरा ।
दिसावा ऐसा मोहक पसारा । सात्विकतेचा ॥५७॥
जवळचि बसावे सूचक, गायक । तिसरे भाषण देणारे भाविक ।
दुसर्‍या बाजूने
पुजारी, पाठक । नामधून म्हणावया ॥५८॥
ऐसा प्रार्थनेचा संच
झाला । चहुबाजूंनी सेवकगण बसला ।
पाठीमागे संरक्षक
दिसला । उभा तेथे ॥५९॥
तयाचें काम
शांतता राखणें । भोवताली गलबला थांबवणें ।
सर्वांना शिस्तीमाजीं बसवणें । हळुवारपणाने ॥६०॥
जे कोणी येतील
मागाहून । त्यांना बसवावें क्रमाने पूर्ण ।
मग करावें घंटीवादन । दोनचि ठोके ॥६१॥
उभा राही
अधिष्ठानापुढे पुजारी । लावी शांतिने धूपदीपिका बरी ।
मग सूचक उभा राहतो सामोरी । सूचना द्याया
प्रार्थनेची ॥६२॥
सर्वामिळोनि पाठ
करवी । एकस्वरें शांतता भरवी ।
ऐसी प्रार्थना लावील चवी । अंत:करण मोहावया ॥६३॥
सहज लागेल तिकडे
ध्यान । ऐसें चालावें प्रार्थनीं गायन ।
पुढे होईल नामस्मरण । गुरुदेवाचें ॥६४॥
ज्यांत असेल
कुणीहि नाम । निवारोनि भेदभ्रम ।
सर्व धर्मी भाव
सम । राखावया सर्वांचा ॥६५॥
हें संपतां
भाषणासाठी । देईल सूचक सूचना ओठीं ।
मग भाषणाधिकारी
शेवटीं । देईल भाषण सदभावें ॥६६॥
" आपण सर्व एकचि आहों । मग भिन्नपण कासया पाहों ?
सर्वांशीं सहकार्य करा हो ! कुटुंबापरी ॥६७॥
मानव
विश्वकुटुंबाचा घटक । ऐसें समजोनि वर्तावें सम्यक ।
शक्ति द्यावया
प्रार्थावी भाक । शक्तिवंतापुढे ॥६८॥
सर्व संत एकचि
असती । सर्व देव एकचि निश्चितीं ।
सर्वांचे संदेश ऐकतां पावती । एकचि तत्त्व
सर्वहि ॥६९॥
म्हणोनि सर्वांनी
सहकार्य करावें । जैसें ज्याकडोनि बनेल बरवें ।
संसारा स्वर्गासमान
बनवावें । आपुल्यापरीं ॥७०॥
हेंचि सांगावें
प्रार्थनेवरि । यांतचि आहे सेवा ईश्वरी ।
याहूनि भिन्न नाही कुसरी । परमार्थाची "
॥७१॥
हें भाषण झालिया पूर्ण । मग शान्तिपाठ सर्वांनी करोन ।
करावें एकनिष्ठेने नमन । एकाच पध्दतीने ॥७२॥
सूचकाने सूचना
द्यावी । सर्व मंडळी उभी करावी ।
जयजयघोषें दूमदुमवावी । ऊर्वि अवघी ॥७३॥
गुरुदेवाचा
जयजयकार । त्यांत ये सर्वदेवनमस्कार ।
ऐसें प्रार्थनेचें तत्त्व सुंदर । बोलिलों
तुम्हां ॥७४॥
चौकीं प्रार्थना
संपल्यावरि । आपापली घोंगडी पासोडी बरी ।
उचलूनि न्यावी आपुल्या घरीं । सेवा पुरी करोनिया
॥७५॥
येथे
प्रार्थनापाठ नाही बोलिला । तो विषय अन्य ग्रंथीं आला ।
म्हणोनि येथे नाही विवरिला । पहावा ’ सक्रियपाठीं ’ ॥७६॥
मित्रहो ! ऐका
माझें वचन । जरि व्हावें वाटे गांवाचें कल्याण ।
तरि सामुदायिक प्रार्थना-साधन । सोडूं नका कधीहि
॥७७॥
एवढें अनुभवें
सांगोनि ठेवितों । प्रार्थनाच मी गांवाचें धन समजतों ।
यानेच स्वर्ग मोक्षहि पावतो । समाज अपुला ॥७८॥
आमचा देव समाजीं
वसतो । समाजाकरितां सर्व करतो ।
सर्वांस व्यापूनि राहतो । प्रार्थनेच्या आसनीं
॥७९॥
तो भेटतो
जनकार्यांनी । आम्ही केली प्रार्थना म्हणोनि ।
भरली भावना आत्मा
ओतोनि । प्रार्थनीं या ॥८०॥
आपण होता प्रश्न
पुसला । म्हणोनि ऐसा विस्तार केला ।
प्रार्थनीं तल्लीन होतांचि देव कळला । विशाल
स्वरूपी ॥८१॥
त्या
मूलतत्त्वाचा जो अनुभव । ज्ञानगम्य विश्वात्मक देव ।
तोचि मानिला
गुरुदेव । प्रार्थनीं आम्ही ॥८२॥
त्या
गुरुदेवाच्या अधिष्ठानावरि । मूर्तीच हवी असेल जरि ।
कल्पावी आपापल्या इच्छेपरी । कोणत्याहि देवाची
॥८३॥
देव गुरुदेवांत
सामावले । भक्त तेवढे प्रार्थनीं एक झाले ।
मानवतेचें मंदिर
उघडलें । विश्वामाजीं या रूपें ॥८४॥
एकाची प्रार्थना
अनेक मिळाया । अनेकांची प्रार्थना अनंत कळाया ।
अनंत तत्त्वीं एकत्व पावावया । प्रार्थना आहे
॥८५॥
हें समजोनीच हा
मार्ग धरिला । आदर द्याया भिन्नधर्मपंथांला ।
पूज्य मानावया सर्व संतांला । प्रार्थनेमाजीं
॥८६॥
यासाठी व्यापक
प्रार्थना मांडली । उपासकांची वेली गुंफली ।
कळावया सर्व धर्मांची खोली । मूळरूपें ॥८७॥
वेदउपनिषदांची
प्रार्थना । ’ सुख हो सर्वचि प्राणीजना ’ ।
सर्वांची उन्नति हीच धारणा । प्रार्थनेमाजीं
ऋषींची ॥८८॥
येशूख्रिस्ताने
प्रार्थना केली । सर्वांसाठी शांति मागितली ।
सहनशक्तीची देवता पावली । तयालागी ॥८९॥
महंमदाने केली
प्रार्थना । विखुरला इस्लाम कराया शहाणा ।
संघटित केलें त्याने स्वजना । तया काळीं ॥९०॥
पावित्र्य
शिकविलें झरतुष्ट्राने । संयम शिकविला महावीराने ।
अहिंसक संघ वाढविला बुध्दाने । प्रार्थनेद्वारें
॥९१॥
संतांचें नामसंकीर्तन
। तें सामुदायिक प्रार्थनेचेंचि रूप जाण ।
सर्व देव-स्मरणें करोनि संघटन । दिलें ज्ञान
सर्व जना ॥९२॥
कलियुगीं
भक्ति-महिमान । भजन आणि नामसंकीर्तन ।
यज्ञांत श्रेष्ठ नामजपयज्ञ । प्रार्थनेंते आलें
तें सारें ॥९३॥
मूर्तिउपासना आणि
ध्यान । नवविधा भक्तीचा सार पूर्ण ।
प्रार्थनीं
सर्वचि साधे साधन । सर्व जनांसि ॥९४॥
शिस्त, शांति, गांभीर्यादि गण ।
उठण्या-बसण्या-बोलण्याचें ज्ञान ।
लाभे मानव्याचें शिक्षण । प्रार्थनेमाजीं ॥९५॥
प्रार्थना
मानव्यशिक्षणाची शाळा । ग्रामसंस्कृतीचा मुख्य जिव्हाळा ।
भेदकल्पना जाती रसातळा । प्रार्थनेच्या
मुशीमाजीं ॥९६॥
’ सर्वचि आपण बंधुजन ’ हा भाव वाढ घे मनोमन ।
गांवाची स्वर्गीयता असे अवलंबून । याचवरि ॥९७॥
सकळांस कळाया ही
संस्कृति । उपदेश द्यावा प्रार्थनेअंतीं ।
ही नित्य ठेवावी चालीरीति । गांवीं आपुल्या ॥९८॥
ही प्रार्थना
गांवीं राही जागती । तरि जिवंत राहील गांवसंस्कृति ।
सामुदायिकतेची दीपज्योति । प्रकाशेल सर्वकाळ
॥९९॥
विश्वीं होऊं
शकेल शांतता । तेथे गांवाची कोण कथा ?
सामुदायिक
प्रार्थनाच करील एकता । नित्यासाठी, तुकडया म्हणे ॥१००॥
इतिश्री
ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव संमत ।
कथिलीं प्रार्थना ग्रामोध्दारार्थ । सत्ताविसावा
अध्याय संपूर्ण ॥१०१॥
अध्याय २७ वा ऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा