.

Drop Down MenusCSS Drop Down MenuPure CSS Dropdown Menu

हे गुरूदेव ! हम सबको सदबुध्दी दे ,सतकर्तव्य करनेकी प्रवृत्ति दे ,सच बोलनका अभ्यास दे ,सतस्वरूप का ग्यान दे । हे जगदव्यापी परमेश्वर ! हम हर मनुष्य मात्र से प्रेमका,सत्यताका,बंधुत्व- -भावका आचरण करे और सुख दुखःमे सम रहे,ऐसी हमको शक्ती दे,युक्ती दे और भक्ती दे । हे सर्वधर्ममें,सर्व संतमे,समस्त संसार में,रममाण होनेवाले चैतन्यघन!हम तेरे लिए,तेरे देश के लिए,हर जीव जंतु के लिए,कुटीलताका,अनैत्तिकताका,छलछिद्र द्रोहताका त्याग करे ऐसा साहस दे । हे भगवान! अंतमे तुझमें समरस हो जाये यह हमारा ध्येय हैं,उद्देश है । इसके लिये तुझको स्मरके निश्चय करते है, प्रतिज्ञा करते है । हे विश्व धर्मको नियमन करनेवाले परमात्मा !जहाँभी,जिधरभी,हममें कुछ कमी दिखती हो,उसमे हमारा ध्यान लगाकर,उस चिज को,उस कार्यको,पुरा करने में हम अपना स्वराज्य समझते है , सूराज्य समझते है ।यह समझने की और कर्तव्य करनेकी हमको प्रियता दे,शक्ती दे ,वरदान दे

मंगळवार, ६ जून, २०१७

अध्याय ४० वा जीवन-कला



अध्याय ४० वा

जीवन-कला

 

 

ईश्वर-अंश सर्व जीव । यत्न तोचि जणावा देव ।

 ऐसें वदती संतग्रंथमानव । सर्वचि नित्य ॥१॥

 

परंतु पाहतां जगाकडे । दिसती प्रकृति-भेदाचे पोवाडे ।

व्यक्ति तितक्या प्रकृतींचे पाढे । ठायीं ठायीं ॥२॥

 

वाटे ही निसर्गाचीच रचना । तेथे ठाव नाही प्रयत्ना ।

 ऐसी धारणा बसली मनां । श्रोतियांच्या ॥३॥

 

म्हणोनि करूं निरूपण । ऐका ऐका श्रोतेजन !

 प्रकृति ठायीं ठायीं दिसे भिन्न । परि ती स्वतंत्र म्हणों नये ॥४॥

 

प्रकृति पुरुषाच्या आधीन । त्याच्या इशारें करी नर्तन ।

 बहु होण्याचा संकल्प पूर्ण । तीच भिन्न प्रकृति ही ॥५॥

 

परम पुरुष जो परमात्मा । त्याच्या शक्तीसि नाही सीमा ।

 मानव त्याचीच प्रतिमा । अंशरूप निश्चयें ॥६॥

 

म्हणोनि जीवांत सामर्थ्य अनंत । अभ्यासाने प्रकटे निवांत ।

 नलगे आत्मशक्तीचा अंत । कोणासहि ॥७॥

 

सर्व होतें केलें असतां । सर्व मिळतें धरितां हातां ।

 अभ्यासें तंव ब्रह्मसत्ता । पावती योगी ॥८॥

 

आणि अभ्यासाच्याचि बळें । भिन्न मार्गीं वाढले जीव सगळे ।

जैसी श्रध्दा तैसीं फळें । श्रध्दामय पुरुष म्हणोनि ॥९॥

 

जैसी श्रध्दा जैसा संकल्प । जैसा यत्न पुण्यपापरूप ।

 तैसाचि जीव होई आपोआप । अभ्यासाने तयार ॥१०॥

 

नैसर्गिक दिसे प्रकृति-भेद । तो पूर्व अभ्यासानेच सिध्द ।

 मुळीं एक परि कलांनी विविध । जाहले जीव ॥११॥

 

पूर्व जन्मींची अभ्यासकला । तैसा या जन्मींचा यत्न आपुला ।

यांनीच भिन्नत्व आणिलें जीवाला । नानापरी ॥१२॥

 

आपुली आपणा कला फळली । म्हणोनि प्रकृति भिन्न झाली ।

 येथे निसर्गावरि बोली । देवोंचि नये ॥१३॥

 

देवाने निर्मिली ही क्षिती । जिच्या पोटीं अनंत जीव होती ।

न करवे तयांची गणती । गणित-मार्गाने ॥१४॥

 

निसर्गत: लाभलें सारखें जीवन । परि कलेने भरलें भिन्नपण ।

 एक-एकशी मिळते गुण । क्वचितचि आढळती ॥१५॥

 

एकचि वस्तु विश्वीं संचली । परि प्रकृतिगुणें भिन्न भासली ।

 रचना बोली निराळी झाली । कला केली जीवांनी ॥१६॥

 

प्रत्येक जीवचि अवतार पाही । परि कोठे कांही कोठे कांही ।

 एक आहे एक नाही । ऐसें वैशिष्टय सर्वत्र ॥१७॥

 

प्रत्येक जीव आपुल्यापरी । कलापूर्णतेने खेळे भूमीवरि ।

 एक-एकाची स्वभाव-कुसरी । दुसरा पाहतां दिसेना ॥१८॥

 

सृष्टींत खेळती जे जीव । पहा तयांचें लीलालाघव ।

 अंग-अंग अभिनव । नाना तर्‍हा तयांच्या ॥१९॥

 

नाना कला नाना रंग । नाना स्वभाव नाना उद्योग ।

नाना वस्त्रेंभूषणेंउपभोग । भोगणारे निर्मिले ॥२०॥

 

निसर्ग नानापरी नटला । तो भिन्न जीवांच्या वाटयासि आला ।

प्रकृतीकडोनि साथ मिळाला। जीवाचिया कलेऐसा ॥२१॥

 

जीवांत नखशिखान्त भरली कला । गुणावगुणांचा मेळा झाला ।

 इंद्रियें भोगती वस्तूला । आपुलाल्या भिन्न भावें ॥२२॥

 

जीव आपणचि संकल्प करी । कल्पोनि आरोप वस्तूवरि ।

 मग तदाकार होवोनि व्यवहारीं । रागद्वेष पाहतसे ॥२३॥

 

ईश्वरनिर्मित एकचि सृष्टि । परि पाहणाराची भिन्न दृष्टि ।

 आपुल्या भावें सुखी-कष्टी । होय व्यष्टि-समष्टीने ॥२४॥

 

ईश्वरनिर्मित स्त्रीरूप सत्ता । ती कुणाची माता कुणाची कांता ।

 आपुल्या भावें सुखदु:खभिन्नता । भोगी जीव ॥२५॥

 

एकाच निसर्गसृष्टीवरि । जीव आपली सृष्टि करी ।

 तैसेंचि सुखदु:ख भिन्न अंतरीं । अनुभवा येई ॥२६॥

 

रागद्वेषादि दृढ विकार । ऐकिलें भोगिलें त्यांचे संस्कार    । 

हे घेवोनि जन्मती पुन्हा नर । आपापल्या कलेसह ॥२७॥

 

पूर्व अभ्यासप्रयत्नसंकल्प । त्यापरी लाभे वेगळें रूप ।

जीवांच्या अनंत कलांचा गोफ । ती ही सृष्टि ॥२८॥

 

’ बहु व्हावें ’ हा ईश्वरी संकल्प । जीवांद्वारें घेई रूप ।

 म्हणोनि दुजियांची ओढ आपोआप । जीवाअंगीं ॥२९॥

 

एका जीवाचा भिन्न संकल्प । दुसर्‍या जीवाचा निराळा व्याप ।

परि प्रबल शक्तीचा कार्यकलाप । ओढोनि नेतो दुसर्‍यासि ॥३०॥

 

एकाहूनि दुसरा कलाधिकारी । अधिक टाकी मोहनी समाजावरि ।

 आपुले मंत्र साजवी मधुरी । वाणी-वीणा वाजवोनि ॥३१॥

 

कोणी कल्पिली गायनकला । वाद्यकला चित्रकला तंतुकला ।

 शब्दकला नृत्य शृंगारकला । मोहावया अन्य जीवांसि ॥३२॥

 

राहणें कला पाहणें कला । बोलणें कला हसणें कला ।

 सर्वांमाजीं सौंदर्य-कला । ओतप्रोत दर्शवी ॥३३॥

 

कुणाचे मंजुळ बोल गोजिरवाणे । कुणाचें व्याघ्रापरी गर्जणें ।

 रणकर्कशता जीवीं बाणे । कलंकशोभा कोणाची ॥३४॥

 

कुणास पाहोनि मोह वाटे । कुणास पाहतां येती कांटे ।

 कुणाचे देखतां मुखवटे । छाती फाटे धीरांची ॥३५॥

 

कुणाची गंभीर मुद्रा सजली । वैराग्य येतें दृष्टीच पडली ।

कुणाकडे पाहतां वृत्ति गेली । विषय-वाटेने ॥३६॥

 

कुणास पाहतां चीड दाटे । कुणाचा संग सोडतां न सुटे ।

जीवभाव ओवाळावा वाटे । चरणीं तयाच्या ॥३७॥

 

हा सर्व निसर्गचमत्कार नोहे । प्रत्येक कलेचें सामर्थ्य आहे ।

प्रयत्नशील मानवचि राहे । परि देव म्हणती तयासि ॥३८॥

 

कृष्णाचाचि मामा कंस । परि एक देव एक राक्षस ।

मुळीं पाहतां एकचि वंश । परि भेद केला कलांनी ॥३९॥

 

कला मानवासि देव बनविते । परि अवकळा नसावी जरा तेथे ।

पूर्णताहि कलेनेच येते । रमतां अंगीं आत्मबोध ॥४०॥

 

अवकलेने छी:थू: होते । कला येतां देवत्व लाभतें ।

 जैसा प्रयत्न करावा तयातें । फळ येतें याच देहीं ॥४१॥

 

विश्वामित्रें केली कला । राजर्षीचा ब्रह्मर्षि झाला ।

ब्रह्मवंशीय रावण राक्षस ठरला । मेला आपुल्या कलेने ॥४२॥

 

रावणें कला संपादिली । देवदेवता प्रसन्न केली ।

आपुली शक्ति वाढवोनि घेतली । कलाकुसरीने ॥४३॥

 

परि ती पचवितां नाही आली । उपभोगाची भावना झाली ।

 म्हणोनि कला अवकळा पावली । अहंकारें ॥४४॥

 

कुंभकर्णें सुखमार्ग धरिला । आहारनिद्रेची वाढविली कला ।

 क्रूरपणाचा खेळचि झाला । नाश पावला सर्वासह ॥४५॥

 

तोचि बिभीषण कला शिकला । रामनामीं रंगोनि गेला ।

 राम धांवोनि घरीं आला । सौख्य दिलें अंतर्बाह्य ॥४६॥

 

दिलें लंकेचें राज्य हातीं । परि नाही उपभोगाची प्रीति ।

 म्हणोनीच आजवरि कीर्ति । अमर तया सज्जनाची ॥४७॥

 

कलेचे ऐसे तीन प्रकार । राजसतामससात्विक सुंदर ।

जो जयासि सजवी चतुर । तो ओळखावा त्या गुणाचा ॥४८॥

 

या सकळामाजीं जीवनकला । सात्विकतेचा प्रवाह भरला ।

मोहवूनि प्रेमाने सकलां । कीर्तिमार्ग दावी भूलोकीं ॥४९॥

 

एरव्ही सर्वांतचि आहे कला । एक चातुर्ये खाय एकाला ।

 मोठी खातो लहानाला । नियम ऐसा जीवनीं ॥५०॥

 

परि हा नियम मानवी नाही । पशुपक्ष्यांना शोभे सर्व कांही ।

 अंडज जारज उदभिज स्वेदजहि । याच मार्गीं ॥५१॥

 

याच मार्गे मानव गेला । तेणें जगीं हाहा:कार झाला । 

 बळी तो काळ पिळी ’ या बोला । जीवनकला म्हणों नये ॥५२॥

 

सामुदायिक वृत्तीविण । जगीं टिकले प्राणी कोण 

जगावें जगवावे जीवजन । हीच खरी जीवनकला ॥५३॥

 

हेंच वैशिष्ठय मानवाचें । जगीं सौख्य नांदवी साचें

 त्याविण सार्‍या प्रगतीचें । मंदिर मिळे धुळीमाजीं ॥५४॥

 

म्हणोनि सर्व जीवांची कला वेगळी । जगावें दुसरे घेवोनि बळी ।

परि मानवांची कला निराळी । उन्नत करी दुर्बलांहि ॥५५॥

 

पशुपक्ष्यांचें नर्तन गायन । मानव सर्वांतचि झाला निपुण ।

परि तयाचें मानवपण । असे भिन्न सर्वाहूनि ॥५६॥

 

तो कातिणीपरी काती-विणी । कोकिळेपरी गाई गाणीं ।

मत्स्यापरी तरे जीवनीं  । उडे गगनीं पक्ष्यांपरी ॥५७॥

 

मधमाशीपरी संचय करी । मुंग्यासारिखे किल्ले उभारी ।

रंग बदली सरडयापरी । नृत्य करी मोराऐसें ॥५८॥

 

फुलपाखरांचे धरी वेष । चिमण्यांपरी घरटयांची हौस ।

 ऐशा सर्वचि कला साधती त्यास । परि त्याची कला निराळी ॥५९॥

 

तो राहतो नीटनेटका । वायां न धाडी आपुला पैका ।

सर्वां सांभाळितो सारखा । आपुल्यापरी ॥६०॥

 

मनुष्य स्वभावेंचि भिन्न पडतो । तो सर्वांसीच सांभाळितो ।

 मर्यादेने वागत जातो । सदधर्माच्या ॥६१॥

 

विवेक-बुध्दीने चालतो । पडलेल्यासि उचलोनि घेतो ।

दुसर्‍याचिया हितास्तव जातो । बळी प्रसंगीं ॥६२॥

 

देतो सर्वांसि आपुला हिस्सा । गांवीं न यावी म्हणोनि अवदशा ।

 त्याचें कुटुंब गांवचि सहसा । वाटे तया ॥६३॥

 

आपण जें जें कांही करावें । त्याने इतरांसि दु:ख न व्हावें ।

 अहर्निशीं ऐसेंचि वर्तावें । आवडे तया ॥६४॥

 

दूरदृष्टीचा विचार धावे । कार्यकारण तयासि ठावें ।

व्यक्तिऐसें विश्व सुखी व्हावें । म्हणोनि करी कष्ट नाना ॥६५॥

 

ऐसें करन्यासि जे जे चुकले । ते मानवचि नव्हती भले ।

 मानवदेहीं जन्मासि आले । परि राहिले पशूचि ते ॥६६॥

 

जें जें असेल माझ्या घरीं । सगळया सुख लाभावें तयाचि परी ।

 ऐसी चिंता नित्य करी । तोचि धन्य मानव ॥६७॥

 

तो आपुली कलाकुसरी । सर्वांचिया जीवनीं भरी ।

 शोषण पतन कुणाचें न करी । आपुल्या कलेने ॥६८॥

 

कलेकरितां कला न ठेवी । जीवनासि कला भूषवी ।

 आपण सजवूनि दुसर्‍या दाखवी । मनुष्यपण गोड शब्दें ॥६९॥

 

लोभासाठी गोड बोलणें । ही जरी कला घेतली कोणें ।

 तरि तें जाणावें दु:खदवाणें । प्रेमळपण दिसे जरी ॥७०॥

 

कोणी विषयासाठी नटला थटला । तोंडा रंग फासोनि फिरला ।

 तरी अंतरींच्या काळिमेला । बघती जन तयाच्या ॥७१॥

 

कोणी शिकला चातुर्यकला । साहित्य अभिनय मोही जगाला ।

 परि तेणें स्वार्थापायीं घातला । समाज पतनीं ॥७२॥

 

कोणी नृत्यगायन नटविलें । चित्रादि कलांना शृंगारिलें ।

 म्हणती आम्ही मानवां केलें । उन्नत ऐशा कलांनी ॥७३॥

 

परि पाहतां अनुभव आला । मानव क्षुद्र वृत्तींनी घेरला ।

 याचें कारण बाजार झाला । स्वार्थापायीं कलांचा ॥७४॥

 

प्रत्येक कलाकौशल्यामागे । सदगुणांचीं असती अंगें ।

 परि तेवढेंच विसरती जन संयोगें । घेती त्यांतूनि वाईट ॥७५॥

 

याचें कारण एक आहे । समजदार प्रलोभनीं दंग राहे ।

तेथे उपायचि होती अपाय । रंगविले किती तरी ॥७६॥

 

परि ती कला नव्हे-करंटेपण । तो शृंगार नव्हें-तें मरण ।

 मधुर बोलणेंहि जहरासमान । वाटे कळतां अंतरींचें ॥७७॥

 

अंतरींचें दिसती डोहाळे । क्षणोक्षणीं वरि उफाळे ।

काय होतें बोलोनि प्रेमळें । कलाकुसरीचें ॥७८॥

 

हा दंभ विसरायाची कला । जो कोणी साधकजन शिकला ।

 त्यासीच लोक मानिती भला । सदभावाने ॥७९॥

 

त्याची प्रत्येक कला निर्मळ । अनुपानें विषहि दे अमृतफळ ।

 मानवतेचें वाढवी बळ । तीच कला महाथोर ॥८०॥

 

मुख्य कलेची सांगता । असावी लागते तारतम्यता ।

सदा सावध असावा माथा । उन्नतीसाठी सर्वांच्या ॥८१॥

 

मग कला मागे धावती । न कळत्या खुणा कळों येती ।

 जीवनकला पाववी सुमति । सर्वांगीण उध्दाराची ॥८२॥

 

कुणाचें बिघडलें सुधारावें । कुणाचें भांडण तोडोनि द्यावें ।

कुणासाठी योजनाबध्द व्हावें । मार्ग सांगावया ॥८३॥

 

हीच खरी कला शिकावी । यानेच जीव तरतील भवीं ।

मरणावरीहि कीर्ति रहावी । कलाकाराची ॥८४॥

 

एरव्ही चौदा विद्या चौसष्ट कला । काय करावें शिकोनि गलबला ?

 जो दुसर्‍याच्या कामीं न आला । व्यर्थ मेला अभिमानाने ॥८५॥

 

कमींत कमी गरजांत राहिला । अधिकांत अधिक उपकार केला ।

समाजाशीं समरस झाला । तोचि खरा कलावंत ॥८६॥

 

ही जीवनकला ज्यांना गवसली । त्यांची मानवता विकास पावली । 

 मानवी देव ’ पदवी लाभली । सात्विक कलावंतासि ॥८७॥

 

जो ही ऐसी कला चुकला । तो गांवीं जगण्यासचि मुकला ।

 सर्व संसार फाटका झाला । सहकार्याविण बिचार्‍याचा ॥८८॥

 

म्हणोनि बोललों मुख्य कला । मानवतेने सजविणें विश्वाला ।

सर्व मिळोनि संसार केला । पाहिजे हा स्वर्गापरी ॥८९॥

 

आपुलें आपुलें सर्व करा । सर्वांच्या सुखाचाहि मार्ग धरा ।

सर्वांत आपुल्याहि सुखाचा झरा । दिसों लागे ॥९०॥

 

सर्व कलांहूनि श्रेष्ठ कला । सर्वांत समरसता लाभावी जीवाला ।

 दृष्टीसि जो जैसा दिसला । आनंद वाटला पाहिजे मना ॥९१॥

 

मनचि न व्हावें वेगळें । जें दिसतें तें सुंदरचि सगळें ।

हें कळावया आत्मबळें । पाहिजे कला बोधाची ॥९२॥

 

आत्म्याची ओळखी ही कला । साधूनि विश्वाशीं समरस झाला ।

 तोचि कसोटीला लागला । शेवटीं पूर्णत्वाच्या ॥९३॥

 

पूर्णत्वीं दु:खदोषादि कांही नाही । परि ही कला विरळाचि घेई ।

दु:खदोष निवारूनि जना पाही । तोहि थोर कलावंत ॥९४॥

 

ज्यासि आहे जगाचें भान । त्यावरि जगाची जबाबदारी पूर्ण ।

 त्याने केलेंचि पाहिजे दु:ख निवारण । समाजाचें स्वकलेने ॥९५॥

 

म्हणोनि ऐका करा उल्हासें । मानवमात्र सुखी व्हावे ऐसें ।

 उणीव दिसतां सहकार्य हर्षें । नेहमी करा सर्वांशीं ॥९६॥

 

सर्वांशी सर्वांचा सहकार । हाचि आहे मार्ग थोर ।

गांवीं ये स्वर्गीयता सुंदर । याच कलेने निश्चयेंसि ॥९७॥

 

ही मानव्याची जीवनकला । गांवीं शिकवा सर्वांला ।

 मग उणें न पडे कोणाला । कधी कांही ॥९८॥

 

योगियांची जीवनकळा । सत्रावीचा अमृतसोहळा ।

 तैसी सुखी अमर करील मानवकुळा । कला ही गांवीं ॥९९॥

 

गांव होईल आरोग्यवंत । ज्ञानवंत सदभाग्यवंत ।

सहकार्यावरीच जग जिवंत । विचारें पाहतां ॥१००॥

 

हजार साधनांहूनि अमोल । एक सहकार्यवृत्ति निर्मल ।

 ही गांवीं फोफावूं द्या अमरवेल । नाना प्रयत्नें ॥१०१॥

 

याने मानवांअंगींची शक्ति । प्रकट होईल महादीप्ति ।

 सेवा करील निसर्ग-प्रकृति । सर्व जीवांची ॥१०२॥

 

जीव ईश्वराचे अंश । त्यांचें गांवचि कां राक्षस ?

 जिकडे तिकडे सुखसंतोष । नांदेल या प्रयत्नांनी ॥१०३॥

 

म्हणोनि शिका मानव्यकला । आत्मविकास साधा आपुला ।

आता पुरे हा गलबला । दैववादाचा ॥१०४॥

 

अनुभवें सांगतों तुम्हांप्रति । करूं म्हणाल तें साधेल निश्चिती ।

 करा करा आत्मोन्नति । तुकडया म्हणे ॥१०५॥

 

इतिश्री ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव-संमत ।

जीवनकला कथिली उन्नत । छत्तिसावा अध्याय संपूर्ण ॥१०६॥







अध्याय४० वाऑडीओ स्वरुपात --



 

 

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

।।जय गुरुदेव।।