.

Drop Down MenusCSS Drop Down MenuPure CSS Dropdown Menu

हे गुरूदेव ! हम सबको सदबुध्दी दे ,सतकर्तव्य करनेकी प्रवृत्ति दे ,सच बोलनका अभ्यास दे ,सतस्वरूप का ग्यान दे । हे जगदव्यापी परमेश्वर ! हम हर मनुष्य मात्र से प्रेमका,सत्यताका,बंधुत्व- -भावका आचरण करे और सुख दुखःमे सम रहे,ऐसी हमको शक्ती दे,युक्ती दे और भक्ती दे । हे सर्वधर्ममें,सर्व संतमे,समस्त संसार में,रममाण होनेवाले चैतन्यघन!हम तेरे लिए,तेरे देश के लिए,हर जीव जंतु के लिए,कुटीलताका,अनैत्तिकताका,छलछिद्र द्रोहताका त्याग करे ऐसा साहस दे । हे भगवान! अंतमे तुझमें समरस हो जाये यह हमारा ध्येय हैं,उद्देश है । इसके लिये तुझको स्मरके निश्चय करते है, प्रतिज्ञा करते है । हे विश्व धर्मको नियमन करनेवाले परमात्मा !जहाँभी,जिधरभी,हममें कुछ कमी दिखती हो,उसमे हमारा ध्यान लगाकर,उस चिज को,उस कार्यको,पुरा करने में हम अपना स्वराज्य समझते है , सूराज्य समझते है ।यह समझने की और कर्तव्य करनेकी हमको प्रियता दे,शक्ती दे ,वरदान दे

मंगळवार, ६ जून, २०१७

अध्याय ३२ वा संत-स्वरूप



अध्याय ३२ वा

संत-स्वरूप

 

श्रोता सदभावें करी प्रश्न । चमत्कार नव्हे संत-खूण ।

 मग संतांची ओळखण । समजावी कोण्या प्रकारें ॥१॥

 

साधू दिसती जेथे तेथे । कैसे जाणावे खरे-खोटे ते ?

 त्यांचें तात्त्विक रूप कोणतें सांगावें आम्हां ॥२॥

 

श्रोतियांचा ऐकोनि प्रश्न । करोनि सकळांसि नमन ।

कथितों संतांची ओळखण । ग्रामहितासाठी ॥३॥

 

श्रोतियांत साधु नसे बैसला । म्हणतां लागेल काळें तोंडाला ।

म्हणोनि प्रथमचि नमस्कार केला । ग्राम-श्रोतेजना मीं ॥४॥

 

साधु सर्वत्रचि आहे । साधुत्वाविण स्थिर काय राहे 

जें असेल तें विलया जाय । साधुत्व नसतां ॥५॥

 

सती आणि साधुवृत्ति । हीच गांवाची महासंपत्ति ।

साधुत्वाविण कोणे रीतीं । टिकेल जीवन जगाचें ॥६॥

 

सर्व परस्परां खाऊं बघती । त्यांना सांभाळी संतवृत्ति ।

 आघात सोसूनि देई शांति । सर्वजना अन्य कोण ॥७॥

 

दया क्षमा शांति विवेक । यांचें केंद्रस्थान साधु देख ।

 प्रत्येक कार्यी आवश्यक । पुरुष ऐसा सर्वहिता ॥८॥

 

परि तयाची ओळखण । बहिरंगावरोनि करील कोण 

संत ओळखावा वृत्तीवरून । अथवा सदगुण पाहोनिया ॥९॥

 

नाहीतरि ओळखतां नये । नाना सांप्रदायिक संत दिसताहे ।

 नाना रंगांनी सजला राहे । वरोनिया संत कोणी ॥१०॥

 

कोणीं भववींच वस्त्रें घालिती । कोणी काळा रंग पसंत करिती ।

कोणी पांढरें फटफटीत वापरती । वस्त्र अंगीं ॥११॥

 

कोणी माथां भार ठेविती । कोणी माळाटिळे लाविती ।

कोणी लंगोटीच परिधान करिती । नारळाची ॥१२॥

 

कोणी अंगासि फासती भस्म । कोणी धुनी लावूनि घेती नाम ।

कोणी साधिती पंचाग्निकर्म । बहिरंगाने ॥१३॥

 

चिरकुटचिंध्या अंगा बांधती । घोगडी भोपळेच कोणी मिरविती ।

 कोणी ओंजळीनेच पाणी पिती । सर्वकाळ ॥१४॥

 

कोणी अखंड उभे राहती । कोणी दिवसभरि पहारा देती ।

 कोणी गुप्तचि वावरती । लोकामाजीं ॥१५॥

 

कोणीं एकाने समाधी साधली । खळगा करोनि मान पुरविली ।

 चोवीस तासांनी काढली । शेवटीं घेतली शिफारस ॥१६॥

 

कोणी म्हणवी दीन सेवक । कोणी अवतार म्हणवी अलौकिक ।

 योगीराज म्हणवोनि वाजवी शंख । ऐसे अनेक खरे-खोटे ॥१७॥

 

नाना मतांचे नाना संत । नाना संतांचे नाना पंथ ।

कोण निवडावा उत्तम त्यांत । वेषादिकांनी कळेना ॥१८॥

 

म्हणोनि संतांच्या ऊणखुणे । कोणी न पावे बहिरंगाने ।

 त्यास पाहिजे सहवास करणें । अथवा ओळखणें कार्यावर ॥१९॥

 

कार्य कधी दांभिकहि करी । आंतलें न जाणवे लौकरी ।

 ज्ञानध्यानहि बोले वैखरी । ओळखूं ये ना सहजीं तो ॥२०॥

 

त्याला कारण आपलाहि स्वभाव । भिन्न प्रकृतींचें भिन्न भाव ।

 परि बाह्य वेषावरि संत-असंत गौरव । देतां नोहे हिताचें ॥२१॥

 

बाह्य सतकार्य सदाचार ज्ञान । यांसि मानिलें श्रध्दास्थान ।

 तेणें मात्र अध:पतन । नव्हे आपुलें सदभावें ॥२२॥

 

उत्तम गुणसदाचरण । अभेदवृत्तिविशाल ज्ञान ।

 हें दिसे तोंवरिच तेथे गुरुपण । मानितां कोणी फसेना ॥२३॥

 

मानव्याचा उत्तम आदर्श । नाही विषाद नाही हर्ष ।

 सरळ विवेक सत्कार्य-संतोष । संतापाशीं पाहावा ॥२४॥

 

ज्याचें गेलें संकुचितपण । झालें विशाल अंत:करण ।

 ज्याचा व्यवहार आदर्श पूर्ण । त्यासीच नम्र असावें ॥२५॥

 

एरव्ही संत म्हणतां हात जोडावे । जवळ जातां निरखीत जावें ।

 ऐसें करितां फजीत न व्हावें । लागेल कधी  ॥२६॥

 

आसक्तीने लोभी न व्हावें । मुमुक्षुत्व अंगीं बाणवावें ।

 म्हणजे ऐशातैशा गुरूसि न फावे । भुरळ घालणें ॥२७॥

 

जो स्वयें उत्तम शिष्य झाला । त्यासि गुरूहि लाभे भला ।

 परि सात्विकतेचाचि आदर केला । पाहिजे निश्चयें ॥२८॥

 

अहो ! सत्वशील तोचि साधु भला । जो रिकामा कधीच न पाहिला ।

 तो काम करितांचि ओळखला । पाहिजे सत्य ॥२९॥

 

समजा तो जेथे उभा असे । कांही कराया स्मरे उल्हासें ।

तो जेथे बैसला दिसे । तेथे लोक तैसे बसावे म्हणोनि ॥३०॥

 

जेथे तो सभास्थानीं जाय । लोकांचे जोडे रांगेत ठेविताहे ।

अथवा लोकां बैसवी नीट उपायें । समाजसौंदर्य कळावया ॥३१॥

 

तो जेथे भोजनास बैसे । उणें पडोंचि न देतसे ।

उणें दिसतां कामीं लागतसे । व्यवस्थेच्या आपणचि ॥३२॥

 

तो जेथे जेथे काम करी । तें ग्राम बनवी स्वर्गपुरी ।

 त्याची सेवा महाक्रांतिकारी । ग्रामोध्दारक ॥३३॥

 

बोले तैसा चाले उत्तम । लोकसंग्रही त्याचें प्रेम ।

आपणचि करी आपुलें काम । नरवदेव न होतां ॥३४॥

 

जगणें परिश्रमावांचून । हें नव्हे संताचें लक्षण ।

 झटूनि करावें लोक-कल्याण । निष्कामपणें ॥३५॥

 

आपुल्या देहीं अनासक्त । परि हीनदीनांचा झाला भक्त ।

 अहोरात्र सेवानुरक्त । नम्रभावेंसंत तो ॥३६॥

 

जनता तयासि वाटे देव । सेवेंत नाही लपंडाव ।

परि अधिकार तैसी देई ठेव । उपदेशाची सर्वजना ॥३७॥

 

मूर्खासि करावें शहाणे । हेंचि त्याचें नेहमी पाहणें ।

 जडाज्ञानासि बोध देणें । कामचि संताचें ॥३८॥

 

हा तों संताचा सहजस्वभाव । न पहावा भेद-भाव ।

 बोध करावा सदैव । सत्कार्मांचा सर्वांसि ॥३९॥

 

ओज असे तयांचिया वाणीं । सहज बोलतां घेई वेधोनि ।

 नम्र होती ऐकतां प्राणी । संत-वचना ॥४०॥

 

संतांचे सदा प्रेमळ बोल । वाक्य-बोध अति विशाल ।

कर्तव्यतत्परता प्रबल । संतांपाशी ॥४१॥

 

संतवचनांचा महाप्रताप । ऐकतां श्रवणीं होय अनुताप ।

 दुष्ट आपोआप । निरसोनि जाय सत्संगें ॥४२॥

 

संतांची नजर कृपेने पडे । त्यासि तीर्थाटन ठायींच घडे ।

 संत प्रसन्नतेने धडे । पदोपदीं देताति ॥४३॥

 

संत मातेहूनि मायावी । संत वैभव असोनि गोसावी ।

 राज्य करोनि फकीरी दावी । आपुल्या अंगीं ॥४४॥

 

संत सत्तेविण राज्य करी । धनावांचूनि वैभव भरी ।

 स्त्रीपुत्र नसतांहि संसारी । विश्वव्यापी ॥४५॥

 

संत गंगेहूनि पवित्र । शीतल निर्मल सूर्यचंद्र ।

संत कल्पतरूहूनि थोर । मोक्षदानी ॥४६॥

 

संत हृदयें असती कोवळे । दया द्रवोनि ह्रुदय उफाळे ।

 मनुष्य-कल्याणाचे निर्वाळे । संतापाशी ॥४७॥

 

संत ह्रुदयें जरी दयाळ । कठिण काळाचेहि काळ ।

न्यायनीतीने अति निर्मळ । निर्भय वृत्ति ॥४८॥

 

संतापाशी एकचि धर्म । सकल जीवांचें कल्याणकर्म ।

मानवता हेंचि मुख्य वर्म । सर्वकाळ ॥४९॥

 

संतास नाही जात-परजात । विश्वकुटुंब संतांचें गोत ।

 जे जे भेटतील ते आप्त । सुह्रद त्यांचे ॥५०॥

 

कोणा कधीहि न होवो दु:ख । संतुष्ट राहावेत सकळीक ।

असोत राव अथवा रंक । समान त्यांना ॥५१॥

 

विश्वसुखें संत संतोषे । जनदु:खें दु:खी भासे ।

 सदा सत्कर्मी उल्हासें । लागती संत ॥५२॥

 

संतांचा तो मूळस्वभाव । सर्वांत वाढवावा प्रेमभाव ।

 करावा सज्जनांचा गौरव । कौतुकाने ॥५३॥

 

कोठे सज्जनांवरि नाराजी । कोठे दुर्जनासीहि पूजी ।

परि ध्येय एकचिसमाजीं । वाढ करणें उत्तमाची ॥५४॥

 

दुर्जनावरीहि प्रेम करावें । दुर्जनतेसि निवारावें ।

 सज्जन करोनि सोडावें । प्रेमबळें ॥५५॥

 

आपुलें अंगहि अर्पोनि । उणें करावें पूर्ण जनीं ।

शांति दे चंदनापरी झिजोनि । संत तोचि ॥५६॥

 

अंध रूढयांचें उच्चाटन । मानवधर्माचें संस्थापन ।

यासाठी करी प्राणहि अर्पण । प्रसंगीं संत ॥५७॥

 

ऐसें सुंदर बहिरंग । याहूनि थोर अंतरंग ।

संपादिल्या संतसंग । फिटे पांग जीवाचा ॥५८॥

 

संतसंगति ज्यास लाभली । त्याची दुर्दशाच पळाली ।

 कर्तव्यफळें उमगूं लागलीं । जीवनाचीं ॥५९॥

 

संतांचिया सहज संगतीं । सदबोधाचीं फळें लाभती ।

प्रवृत्ति ते होय निवृत्ति । अंतरंगीं ॥६०॥

 

अंतरंग आणि बहिरंग । उन्नत करील सर्व अंग ।

 ऐसा आहे संतसंग । सर्वोदयकर्ता ॥६१॥

 

उज्ज्वल संतांचें जीवन । भक्तिभाव-वैराग्यपूर्ण ।

 आत्मानात्मविवेक ज्ञान । संतापाशी ॥६२॥

 

आत्मशक्ति कर्मशक्ति । ज्ञानशक्ति प्रेमशक्ति ।

 सात्विक कला प्रमाणशक्ति । वास करी संतांठायीं ॥६३॥

 

मानसिक शक्तीचे सागर । संत करितील जो निर्धार ।

निश्चयें होईल तो व्यवहार । सर्वांगपूर्ण ॥६४॥

 

परि प्रत्येक साधु सर्वोदयी नव्हे । कांही तत्त्वीं अपूर्णता राहे ।

 त्यांतहि अधिकारभेद आहे । अवस्थापरत्वें ॥६५॥

 

जीवलोक आणि देवकोटी । परलोक तैसी परात्परकोटी ।

 चढती वाढती संतदृष्टी । परि केंद्रबिंदु एकचि ॥६६॥

 

जो ऐहिक दृष्टीने जन । मानी सेव्यएक समजोन ।

 करितो सेवा रात्रंदिन । मानिती धन्य लोक तया ॥६७॥

 

परि त्यास नाही खंती महंती । रागद्वेष नाही कोणाप्रति ।

 मान-अपमानहि नये चित्तीं । कार्यीच वृत्ति समाधानी ॥६८॥

 

हा जीवसृष्टीचा साधुसंत । ईशसृष्टीचा साधूहि तद्वत ।

 तो ’ देव-देवी ’ म्हणोनीच ओळखीत । जनलोकां भक्तिभावें ॥६९॥

 

न मानी देशवेष धर्मपंथ । नाठवे नीच-उंच जातपात ।

 देवाचें कुटुंब मानी जग समस्त । व्यवहार उन्नत तयाचा ॥७०॥

 

ओळखी एकाच स्थानावरूनि । त्यास न दिसे रावरंक कोणी ।

राजा-प्रजा भेद न मानी । साधु देवकोटीचा ॥७१॥

 

ज्याने परसृष्टि  अनुभवली । त्यासि परमात्मता साधली ।

 आप-पर बोलीच निघोनि गेली । एकात्मता झाली सर्वभूतीं ॥७२॥

 

अखिल ब्रह्मांडीं जें जें दिसे रूप । तें तें झालें ब्रह्मस्वरूप ।

जन मिथ्याभ्रमें  सोशिती ताप । तो निवारी नानापरी ॥७३॥

 

स्वप्न मिथ्या परि ओसणे कोणी । त्यास जागवी हालवोनि ।

तैसा दयाळुपणें करी जनीं । सर्व सुखकार्य ॥७४॥

 

सर्वांसि समत्वाकडे न्यावें । एकत्व व्यवहारीं नांदवावें ।

अवघें विश्वचि ब्रह्मसुखीं डोलावें । वाटे तया संता ॥७५॥

 

परात्पर स्थितीं विश्वचि नाही । सर्व स्वानंद कोंदला पाही ।

 त्याची राहणीच सहजीं ब्रह्ममयी । सहज बोलहि वेदोत्तम ॥७६॥

 

ऐसे असती भिन्न प्रकार । साधुसंतांचे विविध संसार ।

तेथे आम्ही पडतों पामर । जाणावयासि ॥७७॥

 

म्हणोनि संतांच्या अगम्य खुणा । संतचि जाणतील संतजना ।

 परि आपुल्या जाणिवेने त्यांना । ओळखीत जावें ॥७८॥

 

जितकें संतरूप जाणूं आपण । तितकें अंगीं येईल संतपण ।

गंगेसि मिळतां गंगाचि होऊन । राही नाला ॥७९॥

 

गंगा नेहमीच झुळझुळ वाहे । परि पाणी घ्यावयासि जो जाये ।

 त्याच्या पात्राइतुकेंचि राहे । पाणी जवळी ॥८०॥

 

गंगा जरी मोठी असली । तरी घरीं कैसी न्यावी भली ?

 ज्याने नेण्याची व्यवस्था केली । प्राप्त झाली शांति त्यासि ॥८१॥

 

तैसे संत सदा कृपाळू । दयाळू स्नेहाळू प्रेमळ मायाळू ।

जीवजनांचे नित्य कनवाळू । सुसंकल्पी ॥८२॥

 

उकलोनि दाविती ग्रंथवर्म । आपुल्या अनुभवें नाशिती भ्रम ।

 सकळां दाविती वाट सुगम । संत मार्ग झाडोनिया ॥८३॥

 

त्यांसि शरण लागे जावें । बोलतां वचन श्रवणीं भरावें ।

 भरलें तैसेंचि करावें । निश्चयाने जीवनांत ॥८४॥

 

मग जीवन होय उन्नत । हाचि उध्दाराचा पंथ ।

संत दाविती मार्ग सतत । जडजीवांसि सदभावें ॥८५॥

 

तयांचा बोध ऐकतां स्वभावें । जडजीवहि उध्दरोनि जावे ।

या मार्गेंचि सर्व सुख पावे । जनतेलागी ॥८६॥

 

संत जनतेशीं समरस होती । म्हणोनीच जडली त्यांवरि भक्ति ।

 संत चालती बोलती मूर्ति । भगवंताची ॥८७॥

 

मित्रहो ! जें जें देवाने केलें । तेंचि संतांनी हातीं धरलें ।

 प्रचाराद्वारें गाजविलें । देव-वाक्यां सर्वत्र ॥८८॥

 

ईश्वरी अवताराचें कार्य । तेंच संतांचे अंगीं चातुर्य ।

सर्वांठायीं आणोनि माधुर्य । वळण देती जनाला ॥८९॥

 

विसरोनि आपुलें मोठेपण । वाढविती सत्याचें महिमान

। न जाती प्रतिष्ठावैभवा भुलोन । आडमार्गें कधीहि ॥९०॥

 

जुनींच साधनें घेवोनि हातीं । करिती जनांची जागृति ।

 समयानुरूप स्वरूप देती । सर्व उत्तम प्रथांसि ॥९१॥

 

असो दगडाचाहि उत्सव । परि त्यांत भरोनि दिव्य भाव ।

 त्याद्वारें उन्नत करिती मानव । साधुसंत ॥९२॥

 

सर्व संस्था पक्ष पंथ । यांच्यामध्ये जें जें उचित ।

 त्यासि करिती प्रोत्साहित । संतजन समभावें ॥९३॥

 

जनांचिया चालीं चालतो । जनांचिया बोलीं बोलती ।

परि आपुलें उद्दिष्ट घालती । कुशलपणें त्यामाजी ॥९४॥

 

सर्वांस वाटती आपुल्यासारखे । नव्हती कोणासि पारखे ।

आबालवृध्दांसि करिती कौतुकें । आकर्षित प्रेमाने ॥९५॥

 

सर्वांपासूनि पुढेच असती । परि दूर न वाटे कोणाप्रति ।

 तेणें करूं लागली प्रगति । लोक निराश न होतां ॥९६॥

 

लहान मुलासि शिकवावें । त्यासाठी पांडित्य दूर ठेवावें ।

तैसे वर्तती स्वभावें । साधुसंत जनासाठी ॥९७॥

 

आंधळयांचे होती नेत्र । चैतन्य ओतिती सर्वत्र ।

 घुसती होऊनि ऐक्यसूत्र । संत विरोधांअंतरीं ॥९८॥

 

सर्व मानवांसि उन्नत करावें । सर्वत्र समाधान पोंचवावें ।

 प्रत्येकाने प्रत्येकास व्हावें । पूरकऐसें उपदेशिती ॥९९॥

 

मेघवर्षावासारिखा उपदेश । तेथे नाही गुरु-शिष्य ।

 आत्मवत पाहती सर्वास । संतसज्जन ॥१००॥

 

त्यांचा उपदेश म्हणजे अमृत । शांति लाभे होतां प्राप्त ।

 त्रिविध तापें जीव जे तप्त । होती तृप्त सत्संगें ॥१०१॥

 

म्हणोनि ग्रंथीं वर्णिलें सकळ । संत उध्दरील आपुलें कूळ ।

ऐसेंचि नव्हेप्रेमाचा सुकाळ । करील गांवीं ॥१०२॥

 

जया गांवीं वसेल संत । तेथे पुण्य करील पापांचा अंत ।

 उध्दरोनि जाय प्रांतचा प्रांत । दु:खें होत देशोधडी ॥१०३॥

 

संत करिती आपणासमान । संतसंगें संतपण ।

 प्रयत्नें उन्नत होय जीवन । संतबोध लाभतां ॥१०४॥

 

ऐसा संतांचा महिमा । आवडतो पुरुषोत्तमा ।

सर्व जीवांच्या येतो कामा । मायबाप म्हणोनिया ॥१०५॥

 

ऐसे क्रियाशील संतजन । त्यांचीच गांवीं असावी चलन ।

 तरीच उध्दरेल गांव पूर्ण । नांदती सदगुण तुकडया म्हणे ॥१०६॥

 

इतिश्री ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव-संमत ।

सत्संग कथिला ग्रामोध्दारार्थ । बत्तिसावा अध्याय संपूर्ण ॥१०७॥





अध्याय ३२वाऑडीओ स्वरुपात --



 

कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:

।।जय गुरुदेव।।