अध्याय ३२ वा
संत-स्वरूप
श्रोता सदभावें
करी प्रश्न । चमत्कार नव्हे संत-खूण ।
मग संतांची ओळखण । समजावी कोण्या प्रकारें ? ॥१॥
साधू दिसती जेथे
तेथे । कैसे जाणावे खरे-खोटे ते ?
त्यांचें तात्त्विक रूप कोणतें ? सांगावें आम्हां ॥२॥
श्रोतियांचा ऐकोनि
प्रश्न । करोनि सकळांसि नमन ।
कथितों संतांची
ओळखण । ग्रामहितासाठी ॥३॥
श्रोतियांत साधु
नसे बैसला । म्हणतां लागेल काळें तोंडाला ।
म्हणोनि प्रथमचि
नमस्कार केला । ग्राम-श्रोतेजना मीं ॥४॥
साधु सर्वत्रचि
आहे । साधुत्वाविण स्थिर काय राहे ?
जें असेल तें
विलया जाय । साधुत्व नसतां ॥५॥
सती आणि
साधुवृत्ति । हीच गांवाची महासंपत्ति ।
साधुत्वाविण कोणे
रीतीं । टिकेल जीवन जगाचें ? ॥६॥
सर्व परस्परां
खाऊं बघती । त्यांना सांभाळी संतवृत्ति ।
आघात सोसूनि देई शांति । सर्वजना अन्य कोण ? ॥७॥
दया क्षमा शांति
विवेक । यांचें केंद्रस्थान साधु देख ।
प्रत्येक कार्यी आवश्यक । पुरुष ऐसा सर्वहिता
॥८॥
परि तयाची ओळखण ।
बहिरंगावरोनि करील कोण ?
संत ओळखावा
वृत्तीवरून । अथवा सदगुण पाहोनिया ॥९॥
नाहीतरि ओळखतां
नये । नाना सांप्रदायिक संत दिसताहे ।
नाना रंगांनी सजला राहे । वरोनिया संत कोणी ॥१०॥
कोणीं भववींच
वस्त्रें घालिती । कोणी काळा रंग पसंत करिती ।
कोणी पांढरें
फटफटीत वापरती । वस्त्र अंगीं ॥११॥
कोणी माथां भार
ठेविती । कोणी माळा, टिळे लाविती ।
कोणी लंगोटीच
परिधान करिती । नारळाची ॥१२॥
कोणी अंगासि
फासती भस्म । कोणी धुनी लावूनि घेती नाम ।
कोणी साधिती
पंचाग्निकर्म । बहिरंगाने ॥१३॥
चिरकुटचिंध्या
अंगा बांधती । घोगडी भोपळेच कोणी मिरविती ।
कोणी ओंजळीनेच पाणी पिती । सर्वकाळ ॥१४॥
कोणी अखंड उभे
राहती । कोणी दिवसभरि पहारा देती ।
कोणी गुप्तचि वावरती । लोकामाजीं ॥१५॥
कोणीं एकाने
समाधी साधली । खळगा करोनि मान पुरविली ।
चोवीस तासांनी काढली । शेवटीं घेतली शिफारस ॥१६॥
कोणी म्हणवी दीन
सेवक । कोणी अवतार म्हणवी अलौकिक ।
योगीराज म्हणवोनि वाजवी शंख । ऐसे अनेक खरे-खोटे
॥१७॥
नाना मतांचे नाना
संत । नाना संतांचे नाना पंथ ।
कोण निवडावा
उत्तम त्यांत । वेषादिकांनी कळेना ॥१८॥
म्हणोनि
संतांच्या ऊणखुणे । कोणी न पावे बहिरंगाने ।
त्यास पाहिजे सहवास करणें । अथवा ओळखणें
कार्यावर ॥१९॥
कार्य कधी
दांभिकहि करी । आंतलें न जाणवे लौकरी ।
ज्ञानध्यानहि बोले वैखरी । ओळखूं ये ना सहजीं तो
॥२०॥
त्याला कारण
आपलाहि स्वभाव । भिन्न प्रकृतींचें भिन्न भाव ।
परि बाह्य वेषावरि संत-असंत गौरव । देतां नोहे
हिताचें ॥२१॥
बाह्य सतकार्य
सदाचार ज्ञान । यांसि मानिलें श्रध्दास्थान ।
तेणें मात्र अध:पतन । नव्हे आपुलें सदभावें ॥२२॥
उत्तम गुण, सदाचरण । अभेदवृत्ति, विशाल ज्ञान ।
हें दिसे तोंवरिच तेथे गुरुपण । मानितां कोणी
फसेना ॥२३॥
मानव्याचा उत्तम
आदर्श । नाही विषाद नाही हर्ष ।
सरळ विवेक सत्कार्य-संतोष । संतापाशीं पाहावा
॥२४॥
ज्याचें गेलें
संकुचितपण । झालें विशाल अंत:करण ।
ज्याचा व्यवहार आदर्श पूर्ण । त्यासीच नम्र
असावें ॥२५॥
एरव्ही संत
म्हणतां हात जोडावे । जवळ जातां निरखीत जावें ।
ऐसें करितां फजीत न व्हावें । लागेल कधी ॥२६॥
आसक्तीने लोभी न
व्हावें । मुमुक्षुत्व अंगीं बाणवावें ।
म्हणजे ऐशातैशा गुरूसि न फावे । भुरळ घालणें
॥२७॥
जो स्वयें उत्तम
शिष्य झाला । त्यासि गुरूहि लाभे भला ।
परि सात्विकतेचाचि आदर केला । पाहिजे निश्चयें
॥२८॥
अहो ! सत्वशील
तोचि साधु भला । जो रिकामा कधीच न पाहिला ।
तो काम करितांचि ओळखला । पाहिजे सत्य ॥२९॥
समजा तो जेथे उभा
असे । कांही कराया स्मरे उल्हासें ।
तो जेथे बैसला
दिसे । तेथे लोक तैसे बसावे म्हणोनि ॥३०॥
जेथे तो
सभास्थानीं जाय । लोकांचे जोडे रांगेत ठेविताहे ।
अथवा लोकां बैसवी
नीट उपायें । समाजसौंदर्य कळावया ॥३१॥
तो जेथे भोजनास
बैसे । उणें पडोंचि न देतसे ।
उणें दिसतां
कामीं लागतसे । व्यवस्थेच्या आपणचि ॥३२॥
तो जेथे जेथे काम
करी । तें ग्राम बनवी स्वर्गपुरी ।
त्याची सेवा महाक्रांतिकारी । ग्रामोध्दारक ॥३३॥
बोले तैसा चाले
उत्तम । लोकसंग्रही त्याचें प्रेम ।
आपणचि करी आपुलें
काम । नरवदेव न होतां ॥३४॥
जगणें
परिश्रमावांचून । हें नव्हे संताचें लक्षण ।
झटूनि करावें लोक-कल्याण । निष्कामपणें ॥३५॥
आपुल्या देहीं
अनासक्त । परि हीनदीनांचा झाला भक्त ।
अहोरात्र सेवानुरक्त । नम्रभावें, संत तो ॥३६॥
जनता तयासि वाटे
देव । सेवेंत नाही लपंडाव ।
परि अधिकार तैसी
देई ठेव । उपदेशाची सर्वजना ॥३७॥
मूर्खासि करावें
शहाणे । हेंचि त्याचें नेहमी पाहणें ।
जडाज्ञानासि बोध देणें । कामचि संताचें ॥३८॥
हा तों संताचा
सहजस्वभाव । न पहावा भेद-भाव ।
बोध करावा सदैव । सत्कार्मांचा सर्वांसि ॥३९॥
ओज असे तयांचिया
वाणीं । सहज बोलतां घेई वेधोनि ।
नम्र होती ऐकतां प्राणी । संत-वचना ॥४०॥
संतांचे सदा
प्रेमळ बोल । वाक्य-बोध अति विशाल ।
कर्तव्यतत्परता
प्रबल । संतांपाशी ॥४१॥
संतवचनांचा
महाप्रताप । ऐकतां श्रवणीं होय अनुताप ।
दुष्ट आपोआप । निरसोनि जाय सत्संगें ॥४२॥
संतांची नजर
कृपेने पडे । त्यासि तीर्थाटन ठायींच घडे ।
संत प्रसन्नतेने धडे । पदोपदीं देताति ॥४३॥
संत मातेहूनि
मायावी । संत वैभव असोनि गोसावी ।
राज्य करोनि फकीरी दावी । आपुल्या अंगीं ॥४४॥
संत सत्तेविण
राज्य करी । धनावांचूनि वैभव भरी ।
स्त्रीपुत्र नसतांहि संसारी । विश्वव्यापी ॥४५॥
संत गंगेहूनि
पवित्र । शीतल निर्मल सूर्यचंद्र ।
संत कल्पतरूहूनि
थोर । मोक्षदानी ॥४६॥
संत हृदयें असती
कोवळे । दया द्रवोनि ह्रुदय उफाळे ।
मनुष्य-कल्याणाचे निर्वाळे । संतापाशी ॥४७॥
संत ह्रुदयें जरी
दयाळ । कठिण काळाचेहि काळ ।
न्यायनीतीने अति
निर्मळ । निर्भय वृत्ति ॥४८॥
संतापाशी एकचि
धर्म । सकल जीवांचें कल्याणकर्म ।
मानवता हेंचि
मुख्य वर्म । सर्वकाळ ॥४९॥
संतास नाही
जात-परजात । विश्वकुटुंब संतांचें गोत ।
जे जे भेटतील ते आप्त । सुह्रद त्यांचे ॥५०॥
कोणा कधीहि न
होवो दु:ख । संतुष्ट राहावेत सकळीक ।
असोत राव अथवा
रंक । समान त्यांना ॥५१॥
विश्वसुखें संत
संतोषे । जनदु:खें दु:खी भासे ।
सदा सत्कर्मी उल्हासें । लागती संत ॥५२॥
संतांचा तो
मूळस्वभाव । सर्वांत वाढवावा प्रेमभाव ।
करावा सज्जनांचा गौरव । कौतुकाने ॥५३॥
कोठे सज्जनांवरि
नाराजी । कोठे दुर्जनासीहि पूजी ।
परि ध्येय एकचि, समाजीं । वाढ करणें उत्तमाची ॥५४॥
दुर्जनावरीहि
प्रेम करावें । दुर्जनतेसि निवारावें ।
सज्जन करोनि सोडावें । प्रेमबळें ॥५५॥
आपुलें अंगहि
अर्पोनि । उणें करावें पूर्ण जनीं ।
शांति दे
चंदनापरी झिजोनि । संत तोचि ॥५६॥
अंध रूढयांचें
उच्चाटन । मानवधर्माचें संस्थापन ।
यासाठी करी
प्राणहि अर्पण । प्रसंगीं संत ॥५७॥
ऐसें सुंदर
बहिरंग । याहूनि थोर अंतरंग ।
संपादिल्या
संतसंग । फिटे पांग जीवाचा ॥५८॥
संतसंगति ज्यास
लाभली । त्याची दुर्दशाच पळाली ।
कर्तव्यफळें उमगूं लागलीं । जीवनाचीं ॥५९॥
संतांचिया सहज
संगतीं । सदबोधाचीं फळें लाभती ।
प्रवृत्ति ते होय
निवृत्ति । अंतरंगीं ॥६०॥
अंतरंग आणि
बहिरंग । उन्नत करील सर्व अंग ।
ऐसा आहे संतसंग । सर्वोदयकर्ता ॥६१॥
उज्ज्वल संतांचें
जीवन । भक्तिभाव-वैराग्यपूर्ण ।
आत्मानात्मविवेक ज्ञान । संतापाशी ॥६२॥
आत्मशक्ति
कर्मशक्ति । ज्ञानशक्ति प्रेमशक्ति ।
सात्विक कला प्रमाणशक्ति । वास करी संतांठायीं
॥६३॥
मानसिक शक्तीचे
सागर । संत करितील जो निर्धार ।
निश्चयें होईल तो
व्यवहार । सर्वांगपूर्ण ॥६४॥
परि प्रत्येक
साधु सर्वोदयी नव्हे । कांही तत्त्वीं अपूर्णता राहे ।
त्यांतहि अधिकारभेद आहे । अवस्थापरत्वें ॥६५॥
जीवलोक आणि
देवकोटी । परलोक तैसी परात्परकोटी ।
चढती वाढती संतदृष्टी । परि केंद्रबिंदु एकचि
॥६६॥
जो ऐहिक दृष्टीने
जन । मानी सेव्य, एक समजोन ।
करितो सेवा रात्रंदिन । मानिती धन्य लोक तया
॥६७॥
परि त्यास नाही
खंती महंती । रागद्वेष नाही कोणाप्रति ।
मान-अपमानहि नये चित्तीं । कार्यीच वृत्ति
समाधानी ॥६८॥
हा जीवसृष्टीचा
साधुसंत । ईशसृष्टीचा साधूहि तद्वत ।
तो ’ देव-देवी ’ म्हणोनीच ओळखीत । जनलोकां भक्तिभावें ॥६९॥
न मानी देशवेष
धर्मपंथ । नाठवे नीच-उंच जातपात ।
देवाचें कुटुंब मानी जग समस्त । व्यवहार उन्नत
तयाचा ॥७०॥
ओळखी एकाच
स्थानावरूनि । त्यास न दिसे रावरंक कोणी ।
राजा-प्रजा भेद न
मानी । साधु देवकोटीचा ॥७१॥
ज्याने परसृष्टि अनुभवली । त्यासि परमात्मता साधली ।
आप-पर बोलीच निघोनि गेली । एकात्मता झाली
सर्वभूतीं ॥७२॥
अखिल ब्रह्मांडीं
जें जें दिसे रूप । तें तें झालें ब्रह्मस्वरूप ।
जन मिथ्याभ्रमें सोशिती ताप । तो निवारी नानापरी ॥७३॥
स्वप्न मिथ्या
परि ओसणे कोणी । त्यास जागवी हालवोनि ।
तैसा दयाळुपणें
करी जनीं । सर्व सुखकार्य ॥७४॥
सर्वांसि
समत्वाकडे न्यावें । एकत्व व्यवहारीं नांदवावें ।
अवघें विश्वचि
ब्रह्मसुखीं डोलावें । वाटे तया संता ॥७५॥
परात्पर स्थितीं
विश्वचि नाही । सर्व स्वानंद कोंदला पाही ।
त्याची राहणीच सहजीं ब्रह्ममयी । सहज बोलहि
वेदोत्तम ॥७६॥
ऐसे असती भिन्न
प्रकार । साधुसंतांचे विविध संसार ।
तेथे आम्ही पडतों
पामर । जाणावयासि ॥७७॥
म्हणोनि
संतांच्या अगम्य खुणा । संतचि जाणतील संतजना ।
परि आपुल्या जाणिवेने त्यांना । ओळखीत जावें
॥७८॥
जितकें संतरूप
जाणूं आपण । तितकें अंगीं येईल संतपण ।
गंगेसि मिळतां
गंगाचि होऊन । राही नाला ॥७९॥
गंगा नेहमीच
झुळझुळ वाहे । परि पाणी घ्यावयासि जो जाये ।
त्याच्या पात्राइतुकेंचि राहे । पाणी जवळी ॥८०॥
गंगा जरी मोठी
असली । तरी घरीं कैसी न्यावी भली ?
ज्याने नेण्याची व्यवस्था केली । प्राप्त झाली शांति त्यासि ॥८१॥
तैसे संत सदा
कृपाळू । दयाळू स्नेहाळू प्रेमळ मायाळू ।
जीवजनांचे नित्य कनवाळू
। सुसंकल्पी ॥८२॥
उकलोनि दाविती
ग्रंथवर्म । आपुल्या अनुभवें नाशिती भ्रम ।
सकळां दाविती वाट सुगम । संत मार्ग झाडोनिया
॥८३॥
त्यांसि शरण लागे
जावें । बोलतां वचन श्रवणीं भरावें ।
भरलें तैसेंचि करावें । निश्चयाने जीवनांत ॥८४॥
मग जीवन होय
उन्नत । हाचि उध्दाराचा पंथ ।
संत दाविती मार्ग
सतत । जडजीवांसि सदभावें ॥८५॥
तयांचा बोध ऐकतां
स्वभावें । जडजीवहि उध्दरोनि जावे ।
या मार्गेंचि
सर्व सुख पावे । जनतेलागी ॥८६॥
संत जनतेशीं समरस
होती । म्हणोनीच जडली त्यांवरि भक्ति ।
संत चालती बोलती मूर्ति । भगवंताची ॥८७॥
मित्रहो ! जें
जें देवाने केलें । तेंचि संतांनी हातीं धरलें ।
प्रचाराद्वारें गाजविलें । देव-वाक्यां सर्वत्र
॥८८॥
ईश्वरी अवताराचें
कार्य । तेंच संतांचे अंगीं चातुर्य ।
सर्वांठायीं
आणोनि माधुर्य । वळण देती जनाला ॥८९॥
विसरोनि आपुलें
मोठेपण । वाढविती सत्याचें महिमान
। न जाती
प्रतिष्ठावैभवा भुलोन । आडमार्गें कधीहि ॥९०॥
जुनींच साधनें
घेवोनि हातीं । करिती जनांची जागृति ।
समयानुरूप स्वरूप देती । सर्व उत्तम प्रथांसि
॥९१॥
असो दगडाचाहि
उत्सव । परि त्यांत भरोनि दिव्य भाव ।
त्याद्वारें उन्नत करिती मानव । साधुसंत ॥९२॥
सर्व संस्था पक्ष
पंथ । यांच्यामध्ये जें जें उचित ।
त्यासि करिती प्रोत्साहित । संतजन समभावें ॥९३॥
जनांचिया चालीं
चालतो । जनांचिया बोलीं बोलती ।
परि आपुलें
उद्दिष्ट घालती । कुशलपणें त्यामाजी ॥९४॥
सर्वांस वाटती
आपुल्यासारखे । नव्हती कोणासि पारखे ।
आबालवृध्दांसि
करिती कौतुकें । आकर्षित प्रेमाने ॥९५॥
सर्वांपासूनि
पुढेच असती । परि दूर न वाटे कोणाप्रति ।
तेणें करूं लागली प्रगति । लोक निराश न होतां
॥९६॥
लहान मुलासि
शिकवावें । त्यासाठी पांडित्य दूर ठेवावें ।
तैसे वर्तती
स्वभावें । साधुसंत जनासाठी ॥९७॥
आंधळयांचे होती नेत्र
। चैतन्य ओतिती सर्वत्र ।
घुसती होऊनि ऐक्यसूत्र । संत विरोधांअंतरीं ॥९८॥
सर्व मानवांसि
उन्नत करावें । सर्वत्र समाधान पोंचवावें ।
प्रत्येकाने प्रत्येकास व्हावें । पूरक, ऐसें उपदेशिती ॥९९॥
मेघवर्षावासारिखा
उपदेश । तेथे नाही गुरु-शिष्य ।
आत्मवत पाहती सर्वास । संतसज्जन ॥१००॥
त्यांचा उपदेश
म्हणजे अमृत । शांति लाभे होतां प्राप्त ।
त्रिविध तापें जीव जे तप्त । होती तृप्त
सत्संगें ॥१०१॥
म्हणोनि ग्रंथीं
वर्णिलें सकळ । संत उध्दरील आपुलें कूळ ।
ऐसेंचि नव्हे, प्रेमाचा सुकाळ । करील गांवीं ॥१०२॥
जया गांवीं वसेल
संत । तेथे पुण्य करील पापांचा अंत ।
उध्दरोनि जाय प्रांतचा प्रांत । दु:खें होत
देशोधडी ॥१०३॥
संत करिती
आपणासमान । संतसंगें संतपण ।
प्रयत्नें उन्नत होय जीवन । संतबोध लाभतां ॥१०४॥
ऐसा संतांचा
महिमा । आवडतो पुरुषोत्तमा ।
सर्व जीवांच्या
येतो कामा । मायबाप म्हणोनिया ॥१०५॥
ऐसे क्रियाशील
संतजन । त्यांचीच गांवीं असावी चलन ।
तरीच उध्दरेल गांव पूर्ण । नांदती सदगुण तुकडया
म्हणे ॥१०६॥
इतिश्री
ग्रामगीता ग्रंथ । गुरु-शास्त्र-स्वानुभव-संमत ।
सत्संग कथिला
ग्रामोध्दारार्थ । बत्तिसावा अध्याय संपूर्ण ॥१०७॥
अध्याय ३२वाऑडीओ स्वरुपात --
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा